Arangkada of Leo Lastimosa for July 7, 2012

        Gakos sa bag-o


    May mga nasud nga di na mogamit og kuwarta.  Credit ug ATM cards ug cellular phones nay gigamit sa ilang mga transaksiyon.  Gihangop sa kinabag-an sa mga molupyo ang bag-ong teknolohiya.  May pipila hinuon, kasagaran senior citizens, nikuwestiyon sa hingpit na nga paghunong na paggamit sa tinuod nga kuwarta.  Gilaoman hinuon nga makadawat ra sila sa kausaban atol sa transition period.
    Sayon alang sa mga molupyo sa malambuong mga nasud ang pagtugyan sa inadlaw nilang mga transaksiyon ngadto sa bag-ong mga teknolohiya.  Kay tanan nilang mga molupyo may katakos na pagpahimus sa teknolohiya.  Human gideklarar sa ilang mga gobyerno pipila ka tuig ang nilabay ang internet access nga basic human right.

-o0o-

    Lisod pa ning mahitabo dinhi sa ato.  Kay nagkamang ang kasagaran sa internet connection nga gitanyag sa higanteng mga kompaniya sa lana ug inutil ang gobyerno sa pagtakda og minimum standards.  Daghan pang cash registers nga di kabasa sa credit ug ATM cards ug ATM machines nga magsige lang og kapandol.
    Apan di na ta layo.  Nakaplagan sa labing uwahing surveys nga nagkadaghan nang katawhan nga may internet access, salamat sa nagkabarato nga personal computers, tablets ug smart phones.  Sa Sugbo ug ubang dagkong dakbayan, internet nay tinubdan sa kasayuran sa 55% sa publiko, nalabwan lang sa TV nga padayong gisaligan sa 89% sa katawhan.

-o0o-

    May pipila ka tindahan dinhi sa ato (maihap pa lang hinuon sa tudlo) nga mahimo nang bayran pinaagi sa cellphones.  May mga taxi sa Davao nga makabasa na sa ATM cards alang sa plitehan.  May pribadong mga eskuylahan nga ang mga tinun-an naggamit na og tablets, inay naandang bug-at ug baga nga mga libro, sa ilang leksiyon.
    Nag-usbaw ang mga molupyo (apil nang pipila ka senior citizens) nga hingpit nang niggakos sa online banking sa pagbayad sa credit card bills ug ubang mga obligasyon.  Nagkadaghan na sang gagmay ug batan-ong mga negosyante nga namaligya sa ilang mga produkto ug nanawat og mga bayad online.

-o0o-

    Ang unang mga libro labihang dakoa nga di maalsa, igo lang mapakli ang mga pahina, maong pipila ray nagtagad pagbasa.  Hingpit lang nga gigakos sa kinabag-an dihang nahimo nang pocket books.  Sama sa orihinal nga computers, labihang dagkoa nga natanggong lang sa mga laboratoryo.  Naggamit lang sa kasarangang katawhan dihang nahimo nang personal computers.
    Sa niaging tuig, ang PCs nabiyaan na sa mas dakong halin sa tablets.  Hagbay rang nalabwan sa smart phones.  Nga nahimo nang gamhanang computers nga masud sa bolsa.  Pagamayay na gyod ang uso.  May mga kompaniya nang nibutang sa computers sa mga relo ug bisan sa mga antipara.  Nga sama gihapon kamapuslanon apan mahimo nang gamiton sa way pagbalda sa ubang mga gimbuhaton.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 6, 2012

        Raket sa plitehan


    Aron pagpanghimakak sa pangangkon sa taxi ug PUJ operators nga pulos ra sulti apan way pormal nga awhag paglaslas sa plitehan, ang kahugpongan sa mga konsumidor sa Sugbo nipasaka og petisyon sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB).  Nakugang hinuon si Vic Sapio, presidente sa Consumers Right for Economic Welfare (Crew), nga duna diay bayranan ang bisan unsang petisyon nga ipasaka sa LTFRB.
    Napugos og takilid si Sapio.  Aron dawaton ang petisyon paglaslas sa minimum nga plitehan sa PUJs gikan sa P7.50 ngadto sa P6 ug ang flagdown rate sa taxi gikan sa P40 ngadto sa P30.  Ang petisyon sa Crew natuki sa public hearing sa ulohang buhatan sa LTFRB gahapon.

-o0o-

    Tihik lang gyod tingali ko kay akong giawhag si Sapio sa pagsusi wa bay paagi nga masubli sa LTFRB ang plitehan nga di sila kinahanglang mobayad.  Gipahinumdoman nako siya sa pagpahimus sa PUJ operators ug drivers, sa way pagbayad og filing fee, sa P0.50 nga pasiunang uminto sa plitehan.  Nga gimando sa LTFRB dihang nisulbong pag-ayong presyo sa lana pila ka buwan ang nilabay.
    Apan mas matinahuron sa mga lagda si Sapio.  Maong nadawat dayong ilang petisyon sa Sugbuanong board member sa LTFRB nga si Atty. Manuel Iway.  Kinsa nakadayeg sa ilang mga sukaranan sa P1.50 nga laslas sa plitehan sa PUJs.

-o0o-

    Nakasabot ko nga nagkinahanglan og kuwarta ang LTFRB.  Kay gawas nga makagasto sa pagpahigayon og public hearings paghusay sa mga petisyon sa plitehan, gitahasan sang mopahamtang ug mangolekta og mga bayranan sa pag-regulate sa industriya sa transportasyon.
    Maglisod hinuon ko sa pagsabot nganong ang mga pasahero ug mga konsumidor nga hagbay rang naglaway sa mga benepisyo sa pagbarato sa lana apilon pa man nila og panguwarta?  Di pa ba diay igo nga ang siningtan sa mga pasahero ug mga konsumidor maoy tinubdan sa dagkong suholan ug mga benepisyo sa kadagkoan ug mga kawani sa LTFRB?

-o0o-

    Nisamot kaaslom ang akong ginhawaan pagkabati sa pasidaan sa LTFRB nga ikiha nila ang PUJ operators nga boluntaryong molaslas sa ilang plitehan.  Unsa may kalapasan nga ilang ipasangil?  Nga nag-una-una ang PUJ operators paghatag og alibyo sa mga pasahero?  Kanus-a man nahimong babag ang burukrasya sa pagtabang sa katawhan?
    Nagduda hinuon kong garbo ang tinuod nga hinungdan sa ilang hudlat.  Kay kon mabuhi ang operators ug drivers sa mas ubos nga plitehan, mahimong kuwestiyonable ang ilang taripa.  Ug kon mas sayon diayng magkasabot ang transport groups ug mga pasahero sa mas makiangayong plitehan, unsa pa may kapuslanan sa LTFRB?
    Kon papason ang ahensiya, gawas nga wa nay filing fee, di pa gyod ta kinahanglang motakilid alang sa ilang tambok nga mga suholan ug benepisyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 17, 2012

Kahadlok sa dagan


Sa imong pagbasa ini, nakadagan na ko sa Kapamilya Run.  O nitalaw na sab.  Kadaghan na ko mosuway og dagan sa una pang mga hugna ning tinuig nga lumba sa dagan nga among gipasiugdahan.  Apan kanunayng nakakita og lusot sa di pag-apil.  Abunda kaayo ko og mga hinungdan:  Usa ko sa tagduma sa tibuok kalihokan ug dunay kaliboan ug usa ka mas mapuslanong gimbuhaton kay sa pagdagan.
Sa usa sa nangaging mga lumba, napugos ko pag-apil.  Apan sa tulo ka kilometro lang nga fun run.  Ug wa ko modagan.  Igo rang nilakaw sa kinamub-an nga ruta.  Kuyog sa akong asawa ug mga higala nga utro sang di ganahang managan.

-o0o-

Ning higayona, ganahan na gyod kong modagan.  O mosuway.  Gipalitan ko sa akong asawa og sapatos para dagan.  Pagkahibawo nako sa kamahal sa presyo, nisaad ko sa akong kaugalingon nga modagan na gyod.

Napalit ning akong sapatos usa ka tuig nang nilabay.  Kada adlaw ni nakong gisul-ob.  Apan wa pa gyod kong kadagan.  Haom kaayo alang sa akong inadlaw nga paglakaw gikan ug painon sa bay ug trabahoan.  Ang kabaga sa tumbanan kanunay hinuon nga nipahinumdom nako nga ang mas dakong kapuslanan sa sapatos mao ang pagdagan.  Nahadlok kong madugta na lang ni, sama sa nangagi nakong mga sapatos, nga di gyod makatilaw og dagan.

-o0o-

Maong nagpalista ko sa Kpamilya Run karong tuiga alang sa unom ka kilometro nga kategoriya.  Di tungod sa panungog nilang Atty. Haide Acuña ug Vilma Andales nga mga beterana na sa daghan ug mas tag-as nga mga lumba.  Di tungod sa padungug-dungog sa akong kaubanan nga mahimo kong mas epektibong modapit sa ubang mga tawo pagsalmot sa among lumba kon ako mismo mosuway sa pagdagan.
Human nakapalista, hunahuna ra nakoy nagdako nga mag-praktis.  Aron maandam sa adlaw sa lumba.  Apan wa gyod kong kahigayon.  Di tungod sa ka way panahon.  Dunay tingog nga naghunghong nako nga di ko kinahanglang modagan.  Aron pagmatuod sa akong kaugalingon.

-o0o-

Maong nagsuwat ko ini, pila ka oras na lang sa di pang lumba, nga wa kahibawo ganahan bang momata og alas-tres sa kadlawon aron lang modagan.  Wa pa gani masukod ang akong singlet kon makatabon ba sa akong tiyan.  Unsaon na man lang kon nahilis nang akong sapatos sa inadlaw nakong baktas ug di na haom sa pagdagan?
Pagbundak sa uwan ug paghuros sa hangin nga hinungaw sa bagyong Butchoy, nalipay ko sa hilom.  Duna na sab koy laing lusot sa di pagdagan.  Kay kon mag-uwan atol sa Kapamilya Run, mas mapuslanon ko sa pag-atiman sa motumaw nga mga suliran kay sa pagdagan.  Apan samtang nagsuwat ko ini, nahunong nang uwan ug nipakita nang adlaw.

Modagan?  O di?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 16, 2012

Banga o tapolan?

Ang pagsud sa bagyong Butchoy sa teritoryo sa Pilipinas nakapalili na sab nato sa makausa pa sa kakuwang sa forecast sa Pagasa kon itandi sa ubang weather agencies.  Ang langyaw nga mga ahensiya mas daghan og detalye mahitungod sa kalihokan ni Butchoy dinhi sa ato.  Nga lisod ipasabot kay ang Pagasa man unta ang labing suhito sa atong nataran.

Gani, ang kasayuran nga nahipos sa kahimanan sa Pagasa maoy gigamit sa langyawng mga ahensiya sa ilang forecast.  Nagpasabot ba nga tihik lang og kasayuran ang Pagasa?  O tapolan lang mopasabot ang forecasters sa ulohang buhatan, kansang sinuwat nga advisories gisumay-sumay ra og basa sa local forecasters?

-o0o-

Basaha ra gud ning ilang bulletin sa nahimutangan ni Butchoy gahapon sa udto:  "510 ka kilometro sa silangan habagatan silangan sa Guian, Eastern Samar (10.3*N, 131.0*E) uban ang kinakusgang hangin nga 110 ka kilometro matag takna duol sa tungatunga ug pag-unos nga moabot og 140 ka kilometro matag takna."

Basaha sab ning ilang forecast sa direksiyon ni Butchoy:  "Ang bagyo gipaabot nga moirog sa kasadpan amihanang kasadpan sa gikusgong 15 ka kilometro matag takna.  Ang habagat makaapektar sa Luzon."

-o0o-

Palihug itandi ning mas detalyadong forecast sa Typhoon 2000, usa ka lokal ug pribadong ahensiya: "Si Butchoy nahimo nang bagyo ug mobubo og uwan sa amihanan silang Mindanao, labi na sa Siargao.  Baluron ang kadagatan sa West Philippine ug Visayan seas."

Mas mauwaw ang Pagasa sa kaabunda sa mas matultolan nga detalye sa nahimutangan ni Butchoy:  626 ka kilometro silangan amihanang silangan sa Surigao City; 649 ka kilometro silangan habagatang silangan sa Borongan City; 686 ka kilometro sa silangan habatang silangan sa Tacloban City; 760 ka kilometro sa silangan habagatang silangan sa Catarman, Northern Samar; 835 ka kilometro sa habagatan silangan sa Virac, Catanduanes; 839 ka kilometro sa habagatan silangan sa Sorsogon City; 874 ka kilometro sa habagatan silangan sa Legazpi City; 894 ka kilometro sa habagatan silangan sa Caramoan, CamSur; 916 ka kilometro sa habagatan silangan sa Iriga City; ug 945 ka kilometro sa habagatan silangan sa Metro Naga.

-o0o-

Mas lab-as sab ang banabana sa Typhoon 2000 sa gikusgon ni Butchoy:  "160 ka kilometro matag takna duol sa tungatunga uban ang pag-unos nga moabot og 195 ka kilometro matag takna; nag-irog sa gikusgon nga 11 ka kilometro matag takna paingon sa Philippine Sea.  Ang kinatas-an nga bawod moabot og 27 ka tiil."

Ambot unsay hinungdan sa 50 ngadto sa 55 ka kilometro nga kalainan sa banabana sa gikusgon sa hangin ug sa unos ni Butchoy.  Konserbatibo ba lang ang kadagkoan sa Pagasa?  Tapolan lang nga mopasabot?  O di lang gyod kamao mobasa sa ilang kaugalingong kahimanan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 15, 2012

        Mas daghang PCOS


    Kon si kanhi chief justice Renato Corona pa ang nagtungkawo sa Korte Suprema, ambot kanus-a pa kaha mahukman ang kontrobersiya sa pagpalit sa Commission on Elections (Comelec) sa P1.8 bilyones nga precinct count optical scan (PCOS) machines.  Mahimong paabuton nga maapiki nang pangandam sa piniliay sunod tuig.  Mahimo ganing ibasurang transaksiyon ug mabanhaw ang manumano nga botasyon ug iskutenyo.
    Ang botong 11-3 pabor sa PCOS imposible ubos ni Corona.  Kansang mga dumadapig maoy nikuwestiyon sa transaksiyon.  Usa ni sa daghang kaayuhan sa iyang pagkatangtang.  Di na maggamit ang labawng hukmanan pagsabotahe di lang sa Malakanyang kon dili hasta na sa indepenteng mga institusyon sama sa Comelec.

-o0o-

    Di kapasangil ang mga dumadapig ni Corona nga gidiktahan na ni Presidente Noynoy Aquino ang mga mahistrado sa ilang pagpatigbabaw sa legalidad sa pagpalit sa PCOS:

• Kay bisan ang mga kaatbang sa Liberal party (LP) ni Aquino, apil nang United Nationalist Alliance (UNA) ni Bise Presidente Jojo Binay, pabor sa PCOS; ug
• Ang giisip nga labing suod ni Aquino, si Transportation Secretary Mar Roxas, nga mao roy pangu sa LP, ug usa sa gipasanginlan ni Corona nga usa sa mga naningkamot pagpalagpot niya, nikuwestiyon sa kaligdong sa PCOS machines sa iyang petisyon batok sa kadaogan ni Binay nga nag-ung-ong pa hangtod karon sa Korte Suprema.

-o0o-

    Dakong buslot sa PCOS sa piniliay niadtong Mayo 2010 nasentro sa kalisod sa pagpada sa resulta sa iskutenyo gikan sa hilit nga mga presinto ngadto sa local ug central servers sa Comelec.  Nga di problema sa PCOS.  Kon dili sa kapakyas sa mga kompaniya sa telepono pagpalangyab sa ilang cell sites sa tibuok nasud.
    Nga gipanghinaot nga di na problema sunod tuig.  Kay human sa tulo ka tuig gipaabot nga mas lapad ug mas gamhanan na ang signal sa telcos.  May sukaranan ang paglaom nga di na mapul-an og pangita og signal ang mga sakop sa board of election inspectors (BEIs) aron maka-transmit sa resulta.

-o0o-

    Mas seryusong kahasol sa niaging piniliay mao ang kahuot sa mga presinto.  Nga di sab problema sa PCOS.  Kon dili sa binuang nga paglumpong sa Comelec sa tulo ngadto sa lima ka presinto.  Nga may mga presinto nga niabot na og kapin sa libo ang mga botante.  Apan sa kredito sa mga botante, mayoriya nila nag-agwanta pagpaabot sa ilang turno, maong may mga presinto sa Sugbo ug ubang lalawigan nga alas-4 sa kadlawon na nahuman ang botasyon.
    Hinaot nga mas daghang PCOS machines ang mapalit sa P1.8 bilyones sa Comelec.  Aron mas hapsay ug mas paspas nang botasyon.  Labihang sayohang naproklamar sa mga mananaog sa 2010.  Kon mas daghang PCOS, mas sayo pa gyong mga proklamasyon sa 2013.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 13, 2012

        Diyes ug Siyete Na


    17 anyos na mi.  Linghod pa alang sa usa ka tinun-an.  First year college sa karaang sistema.  Grade 11 pa sa senior high school ubos sa K-12 curriculum.  Apan alang sa usa ka sibyaanan, hinog na.  Ang dul-an sa duha ka dekada nga pagpanibya igo nang lugway sa pagpakita sa kinakusgan nga labok.
    Maong ang tema sa ika-17 nga sumad sa DYAB mao ang:  "Diyes ug Siyete Na, Mas Abante Pa!"  Duna na mi agi.  Hagbay rang may gisubay nga timon:  Ang pagkahimong labing maayong tinubdan sa kasayuran ug kalingawan; ug pagtabang sa labing nagkinahanglan.  Apan wa ni magpasabot nga mohunong na mi sa pagkat-on.

-o0o-

    Sa pooled broadcast sa DYAB anchors, gidapit namong mga tigpaminaw sa paglingi sa sila pay 17:  Gidasig sa paghinumdom sa ilang kinaham nga awit, pelikula, pagkaon, sapot ug labing dagkong panghitabo.  Among nadawat ang dakong baha sa paghinumdom sa dagway sa Sugbo ug mga Sugbuanon sa nangaging katuigan.
    Salamat sa managlahi nga pangedaron sa among mga tigpaminaw, nitumaw ang nag-usab-usab nga uso sa pagkaon, fashion, musika, pelikula, politika, ekonomiya, arte ug kultura.  Nalab-as ang mga panumdoman sa labing bantogan nga mga kan-anan ug kalingawan sa Sugbo pila ka dekada nang nilabay.  Nga gipulihan na sa bag-ong mga tigbayon ug kadalanan nga maoy namat-an og buot sa kabataan karon.

-o0o-

    Hinaot nga atong mapahimuslan ang mas dakong kapuslanan sa hiniusang paglingi sa kagahapon:  Ang pagkat-on sa labing bililhon nga mga leksiyon sa kasaysayan nga maggamit sa pagbuntog sa susamang mga pagsuway sa umaabot.
    Ang dakong kalamboan sa Sugbo kon itandi sa nangaging katuigan hinaot nga makapuypoy nato matag higayon nga matental sa pagtuo nga mas lisod ang kinabuhi.  Hinaot nga ang karaang mga suliran nga hangtod karon wa pa maatiman padayong makapadangilag sa atong pagpakabana.  Ug hinaot nga makat-on nga ang atong panagsungi sa taphaw nga mga butang angayng mopadaplin alang sa panaghiusa sa mas makahuloganong mga butang.

-o0o-

    Sa bahin sa DYAB, giila namo ang dakong kausaban sa mga teknolohiya sa komunikasyon nga nakapalapad pag-ayo sa langyab sa among sibya gikan sa pila lang ka bahin sa Sugbo, Kabisay-an ug Mindanao ngadto na sa tanang suok sa kalibotan nga may internet access pinaagi sa among live webcast sa tinyurl.com/bidaka ug sa on demand nga archives sa YouTube/DYABSugbo.
    Inay mataligam-an, ang mga tigpaminaw maoy mamahimong tinuod nga hawod sa makapakugang nga kapaspas sa paglambo sa teknolohiya.  Pinaagi sa text messaging, Facebook, Twitter, Google+ ug ubang social media networks, ang mga tigpaminaw mas paspas nang makapabati sa ilang tingog.  Di lang sa paghatag og reaksiyon sa mga kontrobersiya nga gituki.  Kon dili sa pagsugyot gyod unsay mga isyu nga angayng unahon pagtuki.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 12, 2012

        Depektusong sistema


    Ang makapakugang nga pagkapilde ni Manny Pacquiao ni Timothy Bradley Jr. mao lay kataposan sa nagkataas nga listahan sa kontrobersiyal nga mga resulta sa boksing.  Nalab-as ang pagbasol sa karaan ug limitadong sistema nga gigamit sa paghukom sa mga sangka.

Apil nang managlahi nga anggulo nga makita sa matag huwes nga palingkuron sa tulo ka eskina sa ring; ang posibleng pagkalipat nila sa paspas nga binayloay sa mga kumo ug sa gikusgon sa kumo kon pulos manga-igo ang mga boksidor; ug ang limitasyon sa 10-point system nga di haom sa makiangayong pag-iskor sa higpit nga mga sangka, sama sa nahitabo tali nilang Pacquiao ug Bradley sa MGM Grand niadtong Dominggo.

-o0o-

    May mga sugyot nga usbon ang 10-point system ug himuong 100-point system aron mas makiangayon nga ma-gradohan ang kalidad sa mga igo, ang kahugot sa depensa ug ang ka-agresibo sa pakigsangka.  May laing sugyot nga pulihan nang tulo ka judges sa mas kasaligan nga computerized system pinaagi sa pagtaod og sensors sa nagkalainlaing bahin sa gloves sa mga boksidor.
    Apan ang gisugyot nga kausaban sa sistema sa paghukom sa boksing padayong gisalikway sa labing dagkong mga haligi sa industriya.  Bisan pa kon gitumong sa paglikay di lang sa dugang mga eskandalo sa boksing kon dili, ug labi na, sa wa kinahanglana nga mga kadaot nga mahimong mosangpot sa pagka-inutil o pagkamatay sa mga boksidor.

-o0o-

Ang kontrobersiyal nga sangka nilang Pacquiao ug Bradley di maoy una.  Gikahadlokan nga di sab maoy kataposan.   Susama ka-kontrobersiyal ang ikaduhang sangka ni Pacquiao batok ni Juan Manuel Marquez.  Nga gipakaingon sa mga nanan-aw nga gidominahan ni Marquez apan nakita sa Compubox nga si Pacquiao ang mas daghang kumo nga nakaigo, 172 batok 157 (130 batok 114 ka power punches), ug siyay gipadaog pinaagi sa split decision.

Kontrobersiyal sab ang ikaduhang panagsangka nilang Oscar De La Hoya ug Shane Mosley.  Si De La Hoya ang dominanteng boksidor.  Segun sa Compubox, mas daghang kumo nga nakaigo si De La Hoya, 221 batok 127.  Apan si Mosley ang nakadaog pinaagi sa unanimos decision.

-o0o-

    Na-kontrobersiyal sang laing sangka ni De La Hoya, ang gianggaan nga "The Fight of the Millennium" uban ni Felix Trinidad.  Gipasundayag ni De La Hoya ang kinatibuk-an niyang katakos.  Segun sa Compubox, gikulata niya si Trinidad, 263 batok 116.  Apil na sa kataposang tulo ka hugna kanus-a wa na mobawos si Trinidad.  Apan si Trinidad ang gipadaog pinaagi sa majority decision.
    Si Floyd Mayweather Jr. nakapahimus sa laing kontrobersiyal nga sangka.  Iyang kasumbagay nga si Jose Luis Castillo maoy nagdiktar sa tibuok sangka, nakalusot sa bodega ni Mayweather ug mas daghang kumo nga nakaigo, 203 batok 147, ug power punches, 173-66.  Apan si Mayweather ang gipadaog pinaagi sa unanimous decision.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com