Arangkada of Leo Lastimosa for September 1, 2008

          ATONG TAHAS

 

          Atol sa pagbukas sa gatosan ka mga magsisibya sa Sugbo sa Broadcasters Month, ang kadagkoan sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP) Cebu Chapter nihatag og kuwentada sa relief campaign alang sa mga biktima sa bagyong Frank sa Amihanang Sugbo ug mga lalawigan sa Kasadpang Kabisay-an.  Maglisod pagtuo ang mga magsisibya sa gidak-on sa nahipos ug naapud-apod nga mga hinabang.

          Ang KBP Cebu Chapter nakatigom og P5.5 milyones nga balor sa mga hinabang gikan sa mga Sugbuanon.  Kapin sa P10 milyones ang balor sa kinatibuk-ang relief campaign kon iapil pagkuwenta ang dakong gasto paghatod sa mga hinabang ug ang panahon ug kahago sa kaliboan ka boluntaryo sa paghakot, pagputos ug pagpanghatag sa mga hinabang.

-o0o-

          Ang relief campaign sa KBP Cebu Chapter ug iyang sakop nga mga sibyaanan nakatabang og 10,000 ka mga pamilya sa Amihanang Sugbo ug Kasadpang Kabisay-an.  Ang matag pamilya nakadawat og hinabang nga balor og P550 (duha ka kilong bugas, tulo ka latang sardines, lima ka putos nga noodles ug usa ka sakong mga sinina).

          Tungod sa nagbuntaog nga mga hinabang, nagkinahanglan mig kawhaan ka drop-off points, tulo ka pundohanan—CNU, PRO 7 ug ABS-CBN Complex—tulo ka biyahe sa barko, napu ka trak paghakot sa mga hinabang sa isla sa Bantayan ug sa mainland sa Amihanang Sugbo, duha ka adlaw nga biyahe sa upat ka higanteng sakyanan pagtabok sa tulo ka isla, tulo ka lalawigan ug duha ka rehiyon ug way kinutobang pagtabang sa kaliboan ka mga tinun-an ug ubang mga boluntaryo.

-o0o-

          Ang liderato sa KBP Cebu di hinuon kapangangkon og kredito sa kalamposan sa relief campaign.  Nitunhay ang ambisyusong proyekto—gikan sa pagtigom sa hinabang ngadto sa mas kutas nga paghatod nila sa mga biktima—tungod ning mosunod:

·        Kamanggihatagon sa mga Sugbuanon;

·        Panaghiusa sa mga magsisibya ug mga sibyaanan nga sakop sa KBP sa Sugbo, Bohol ug Negros Oriental; ug sa

·        Pagpaluyo sa nagkalainlaing kahugpongan gikan sa tanang hut-ong sa katilingban.

-o0o-

          Mopasalig ko sa mga Sugbuanon nga kaming mga magsisibya sa Sugbo nakat-on sa mahinungdanong leksiyon ning maong kasinatian:  Nga di mo managana pagtabang sa tinuoray nga mga nagkinahanglan sa labing dinalian nga mga hinabang kon may kasaligang mga institusyon nga mahimong taytayan sa inyong kamanggiluy-on.

          Ang mga sibyaanan sa radyo ug telebisyon nga sakop sa KBP Chapter nitubag sa hagit ug nakapasar sa pagsuway.  Duna na mi sukaranan ug kapanaminan sa ubang kahigayonan sa pagtinabangay.  Hinaot nga di na tang magpaabot sa sunod nga dakong katalagman.  Ang labing kabos ug makaluluoy sa atong mga silingan naghilak sa atong pagtagad ug nangilaba sa atong pag-atiman.  Matag adlaw, may mga panghitabo ug mga kahigayonan nga nagkinahanglan sa atong bug-os nga panaghiusa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 31, 2008

          PAGTUBAG SA HAGIT

 

          Pormal nang gibuksan ang Cebu Broadcasters Month.  Ang tibuok Septiyembre makasaksi sa nagkalainlaing kalisod nga bunga sa lisod hitupngan nga panaghiusa sa mga magsisibya sa Sugbo.  Gilusad ang tibuok buwan nga kasaulogan pinaagi sa madasigon ug mabulukon nga parada gikan sa Fuente Osmena Rotunda paingon sa Cebu City Sports Center ug sa nisunod nga Santos nga Misa sa CCSC Gym.

          Ang tema karong tuiga, "Rising Above the Challenges," haom sa tuig sa dagkong katalagman.  Ang KBP Cebu Chapter wa motalaw sa hagit paghiusa sa katilingbang Sugbuanon pagtabang sa labing nagrabehan sa bagyong Frank.  Pagmatuod nga ang mga magsisibya di kutob lang sa pagsulti.  Kon dili andam sang mosagakay sa mga nagkinahanglan sa labing dinaliang hinabang.  

-o0o-

          Ambot demalason ba lang gyod kaha mi, o di pa ba lang gyod kasaligan ang bag-ong mga teknolohiya, nakugang ko pagkahibawo nga hunungon na sa Skype ang ilang Skypecast sugod karong Septiyembre 1 (Septiyembre 2 na sa atong takna sa Pilipinas).  Ang Skypecast, alang sa mga wa pang kasuway, mao ang tin-aw kaayo nga nagsibya sa tanang mga tulomanon sa DYAB Abante Bisaya ngadto sa mga Sugbuanon sa nagkalainlaing kanasuran sa kalibotan.

          Hangtod karon libre ang Skypecast, bisan minilyon nay nagamit ini.  Maong masabot kaayong pangangkon sa Skype nga wa ni kapasar sa ilang mga lagda.  Ang kamatuoran mao nga naglisod ang Skype pagpanguwarta sa tanan nilang serbisyo.  Nipasalig hinuong Skype nga may ipuli sila sa Skypecast.  Apan karon kinahanglang mangita mig paagi pagpadayon pagpabati sa DYAB sa Internet.

-o0o-

          Tungod sa among pahibawo nga mapapas nang Skypecast, ang among mga tigpaminaw nagtinabangay pagpangita og alternatibong mga paagi pagpadayon sa sibya sa live audio streaming sa DYAB.  Gibaha ang among inbox sa kaliboan ug usa nila ka sugyot.  May pipila ganing nitanyag nga ilang server maoy mo-host sa among sibya.

          Apan di ming kapatuyang og dawat sa bisan unsang tanyag.  Ang bisan unsang bag-ong paagi nga among gamiton pagsibya sa DYAB sa worldwide web kasamtangan lang.  Samtang nagpaabot mi sa pagkahingpit sa proyekto sa ABS-CBN Broadcasting Corp. pag-upload sa mga sibya sa tanan niyang sibyaanan sa radyo (AM ug FM) ug telebisyon sa Internet.  Maong haom kaayong Skypecast sa among panginahanglan.

-o0o-

          Syaro kon di ming kakita og bag-ong paagi nga ipuli sa Skypecast.  Kana kon mahinayon siya pagkapawong karong Septiyembre 2.  Kon gusto mong maminaw sa kataposang mga gutlo sa among sibya sa Skypecast, makahimo mo pag-adto sa tinyurl.com/dyabcebu (kinahanglang duna moy Skype).

          Pipila sa mga leksiyon nga among nakat-onan sa mubong higayon sa among pagsibya sa Skypecast mao ang kamapanagan-on sa atong katawhan pagtingog ug pagpadayag sa ilang mga baruganan.  Kasagaran nila ganahan lang maminaw.  Apan bisan wa nay Skypecast, di mi mohunong pagdasig nila sa pagtingog ug pagpakabana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 30, 2008

          OSPITAL NI TOMAS

     Sakto si Cebu City Mayor Tomas Osmena. Dako ang suliran sa pangalagad ug pagduma sa CCMC. Apan sayop ang iyang sulbad. Ang pagbaligya sa tambalalan ngadto sa pribadong sektor di makatabang, hinunoa makapasamot pagduot sa CCMC. Ambot nganong way nakahunghong sa mayor nga ang pagtarung sa pagduma ug pagpalambo sa pangalagad sa CCMC maoy mas maayong kapilian.

     Mora si Mayor Osmena og tiguwang maot. Nga nagsige og gahot nga way lami ang iyang pagkaon. Inay tarungon pagluto, o lamion ang timpla, o lahion ang putahe, o ilisan ang kusinero, nangluod siya ug nihunong na pagkaon. Apan lahi sa luoran sa pasyente nga mao ray naghikog, si Osmena nakahukom nga ang katawhang Sugbuanon maoy mangamatay pagtambal sa iyang kasapot.

          -o0o-

     May sukaranan si Osmena nga mawad-an nag pailob. Pila na ka tuig siyang nisuway apan napakyas paghapsay sa operasyon sa CCMC. Ngano man tuod nga magpadayon man pagbubo og P100 milyones matag tuig pagpadagan sa tambalanan? Kon mogasto lang siya og P40 milyones sa health cards kon ibaligya ang CCMC?

     Ambot diin kuhaa ang iyang mga numero. Wa ba siyang kakita sa bantang kaayong kalainan sa tambalanan nga giduma sa kagamhanan ug sa pribadong kompaniya? Iya rang gitutokan ang kahapsay sa operasyon kon di na mahigot ang CCMC sa mga lagda sa burukrasya sa kagamhanan. Gikalimtan niya ang mas mahinungdanong tukiunon makaabot pa bang kabos nga mga pasyente kon ilawog na ngadto sa pribadong mga magpapatigayon.

         -o0o-

     Tungod sa kahuyang sa iyang argumento, nidangop si Osmena sa iyang pagka pilosopo. Niinsistir ang iyang mga tigpamaba nga ang Local Government Code igo lang nimando nga mohatag sila sa batakan nga mga pangalagad medikal. Ug nga wa ni maglakip sa pagtukod og tambalanan.

     Matod nila kon obligado pang tanang mga dakbayan pagtukod og tambalanan, daghan ang masilotan. Kay sa gatosan ka mga dakbayan sa nasud karon, daghan man ang way ilang kaugalingong tambalanan.

         -o0o-

     Kon ang tanang mga tagduma sa local government units sama og panghunahuna ni Mayor Osmena, kaluoy sa atong katawhan. Labihang taasa sa pila sa mga pasyente sa pribadong mga tambalanan. Mas taas ang pila sa mga pasyente nga magpakiluoy kay di kaabot sa taga langit nga mga bayranan. Ug peligrong ang kinatas-an nga linya mao ang masakiton nga mangamatay na lang kay di na mangahas pagduol sa di nila mabayran nga pag-atiman.

     Ambot unsay gipasikaran ni Osmena sa iyang sobrang bilib sa health cards. Wa ba siyang kadungog sa health cards nga gipabaha sa Malakanyang apan wa na lab-asa human sa piniliay? Wa ba siyang kadungog sa danguyngoy sa mga pasyente sa pipila ka barangay sa iyang dakbayan nga wa na maatiman? Kay ang nanghatag sa health cards wa kabayad sa nagbuntaog niyang utang sa tambalanan sa kagamhanan? [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 29, 2008

            ABSUWELTO NA SAB?

 

            Ang board of marine inquiry (BMI) nga nagsusi sa pagkalunod sa MV Princess of the Stars gitukod sa Philippine Coast Guard (PCG).  Nga ubos sa Department of Transportation and Communication (DOTC).  Nga ubos sa buhatan ni Pres. Arroyo.

            Sa ato pa, ang pakisusi sa BMI wa lang gitugotan kon dili gipasiugdahan gyod sa Malakanyang.  Di iya sa oposisyon nga mga sakop sa Kongreso nga mahimo lang isnabon sa palasyo.

Apan nganong wa may tahud ang Malakanyang sa ilang kaugalingong imbestigasyon?  Nganong wa may bilib ang palasyo sa pakisusi sa ilang kaugalingong ahensiya?  Labihan ba gyod ka-allergic sa kamatuoran ning administrasyona nga di silang kaharung ini bisan sila mismo ang nakaugkat?

-o0o-

            Ang BMI, human sa way kinutobang kalangay, nirekomendar nga suspensuhon ang prangkisa sa Sulpicio Lines tungod sa kapakyas pagmatngon sa kaluwas sa ilang mga pasahero ug mga tripulante dihang ilang gipaglawig ang MV Princess of the Stars bisan sa bangis nga pagkusukuso sa bagyong Frank duha ka buwan nang nilabay.

            Apan ang BMI mapanagan-on nang daan.  Kadaghan mag-atras-atras sa pagtapos sa imbestigasyon ug pagpagawas sa mga rekomendasyon.  Ug karong napagawas na, wa mag-apura sa pagpahamtang sa mga silot ug kausaban nga ilang girekomendar aron pagtino nga di na masubli ang samang katalagman.  Morag mao pa hinuoy nangiliyupo nga moapelar ang Sulpicio sa ilang hukom.

-o0o-

            Masabot ang pagnukus-nukos sa BMI kon pasiklapan nato ang nahaunang mga panghitabo:

·        Human nakigtagbo sa mga tag-iya sa Sulpicio sa iyang pagduaw sa Sugbo, nimando dayon si Arroyo paglibkas sa pagdili sa ilang mga barko;

·        Ang DOTC nagkarakara sab dayon pagpatuman sa sugo ni Arroyo bisan wa pa mahingpit ang pagsusi sa tanang mga barko sa Sulpicio, ug bisan ang uban nasakpan gyod nga depektuso; ug

·        Ang Marina Board nga gipangulohan ni Transportation Secretary Leandro Mendoza nitugot sa Sulpicio nga makadawat og mga kargamento ug makapasakay og mga pasahero.

-o0o-

            Kinsay mopatuman sa mga rekomendasyon sa BMI?  Nakatag-an mo, ang Marina Board.  Nga nisabotahe nang daan sa imbestigasyon sa BMI pila ka adlaw sa wa pa ipagawas sa publiko ang mga rekomendasyon.  Aron pagpakita sa ilang pagtahud sa BMI, ang Marina naghimo og ilang kaugalingong imbestigasyon.  Nitataw pa gani nga di sila magpabugkos sa sangpotanan sa pakisusi sa BMI.  Ug nga ang mga rekomendasyon sa BMI isipon nilang usa lang sa inputs sa ilang pagsusi sa mga pasangil batok sa Sulpicio.

            Hawan nang agianan.  Napapas nang tanang kakulian.  Wa nay makapugong sa gikahadlokan nga sangpotanan:  Nga bisan sa nag-alintabong kasilag sa pinadaylang pagpabaya nga nisangpot sa kamatayon sa labing menos 700 ka kinabuhi, ug nga bisan sa nagbaha nga mga pasalig nga ning higayona kahatagan na gyod og hustisya ang mga biktima, ang kompaniya nga gipasanginlan nag kaliboan ug usa ka pagpabaya maabsuwelto lang gihapon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 28, 2008

            NAPAOD NGA BALAOD

 

            Hangtod karon, pabiling naglaway ang mga makapahimus unta sa duha ka balaod nga gisaad nga mopagaan sa kahimtang sa mga hut-ong nga labing naigo sa paglayat sa presyo sa nag-unang mga palaliton.  Bisan duha na ka buwan human napirmahan ni Pres. Arroyo, ug pagtimaan unsa kadako ang simpatiya sa kadagkoan sa kagamhanan ngadto sa kinabag-an sa katawhan, wa pa gihapon mapatuman ang mosunod:

·        Una, ang balaod nga nitangtang sa income tax sa mga nagdawat lang og minimum nga suholan; ug

·        Ikaduha, ang balaod nga nagsaad og mas ubos nga presyo sa nag-unang mga tambal.

-o0o-

            Managsama ang babag sa pagpatuman sa duha ka balaod:  Pulos sila wa pay implementing rules and regulations (IRR).  Wa katabang sa kawsa sa kabos nga mga mamumuo ug mga pasyente nga ang mga buhatan paghimo sa IRR pulos wa mag-apura:

·        Ang Bureau of Internal Revenue (BIR) wa magdali pag-umol sa IRR aron hingpit nga mapatuman ang balaod nga ilang gisupak pag-ayo kaniadto kay makaiban sa buhis nga ilang makolekta gikan sa mga anak sa singot; ug

·        Ang Department of Health (DOH) utro sang wa magkarakara paglatid sa mga lagda unsaon pagpaubos ang presyo sa mga tambal, tahas nga ila lang giyak-an ug wa mapatuman sa nangaging kapid-an na ka katuigan.

-o0o-

            Ang BIR niinsistir nga ang balaod nga nag-exempt sa minimum wage earners gikan sa income tax ug nagdugang sa exemptions sa ubang magbubuhis kapahimuslan sugod sa Hulyo karong tuiga.  Apan ang mga magbabalaod nilantugi nga makapahimus ini ang mga mamumuo sugod pa sa Enero karong tuiga.

            Pabor hinuon sa mga anak sa singot ang lalis.  Kay maoy naandan sa mga balaod sa buhis nga ipatuman ni alang sa tibuok tuig, di lang sa pipila ka buwan nga maoy gusto sa BIR.  Apan napirmahan nang balaod.  Ug nagkagrabe ang kalisod sa mga mamumuo ug sa ilang mga pamilya.

Kinahanglang ipatuman na ni sa labing daling panahon.

-o0o-

            Mas dako ang babag sa paningkamot pagpaubos sa presyo sa mga tambal.  Ang gilalisan sa mga nahilambigit pag-umol sa IRR mao ang mga sukaranan sa pagpahamtang sa price control.  Ang baruganan sa DOH nga unya na ni ipatuman kon wa na gyoy laing kapilian.

            Apan masulbad ba sa usa lang ka balaod ang nagbuntaog nga suliran sa makalilisang nga pagpaburot sa ginansiya sa mga kompaniya sa tambal?  Ang kalangay ni Arroyo nga nakapirma sa balaod, human sa determinadong paningkamot sa pipila ka mga magbabalaod pagpalasaw sa labing mahinungdanong mga probisyon, di maayong tilimad-on.

            Ang labing dakong suliran ining nasura di ang kakuwang sa mga balaod.  Kon dili ang kakuwang sa pagpakabana pagpatuman sa mga balaod.  Labi na kon gamhanan ug adunahan, sama sa mga kompaniya sa tambal, ang maig-an.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 27, 2008

            KALIGDONG SA KORTE

 

            Dako nang kausaban sa mga protesta sa piniliay.  Niadto magbagulbol ang mga nagprotesta nga mahuman na lang ang termino sa ilang giprotestahan di pa mahusay ang mga kaso, ug kon matsambahan man pila na lang ka adlaw ang nahibilin sa di pang sunod nga piniliay.  Karong bag-o, ang mga protesta labihang dalia nga nahusay.  May mga napilde sa piniliay sa niaging tuig nga nakalingkod na gyod gani sa katungdanan human napamatud-an sa hukmanan nga silay tinuod nga nakadaog.

            Mas abtik bang mga maghuhukom karon kay sa ilang gipulihan nga mga tagduma sa mga hukmanan?  Nagkahulogan ba ni nga mas makiangayon nang mga hukmanan?  O kamao nang mga nagprotesta unsaon pagpadali ang hukom nga pabor nila?

-o0o-

            Ang kapaspas sa husay di garantiya sa kaangayan.  Ang pagpakanaog sa hukom usa ka butang, ang pagpatuman ini laing butang.  Kon kamao, kuwartahan ug labaw sa tanan konektado ang giprotestahan, makahimo siya pagdangop sa Comelec o labawng mga hukmanan aron pagbabag sa mga pagsuway pagpalagpot niya sa gahom.

            Tanang ang-ang nga agian sa kaso gikahadlokang mahaylo sa kuwarta.  O malubag sa politikanhong influencia.  Gawas lang sa mga maghuhukom nga nabantog sa ilang kaisog ug kaligdong, ang mga nagduma sa mga kaso sa piniliay kanunayng mabulit sa mga pagduda.  Niadto Comelec ray gipasanginlan nga di kamaong moihap, karon ang mga hukmanan giduhig na sa nangalisbong kahiwian.

-o0o-

            Nga may abundang sukaranan.  Niadto, mas tagsaon kay sa kilat ang mga maghuhukom nga masilotan.  Karon, may mga higayon nga hapit matag adlaw may mga maghuhukom nga masilotan sa Korte Suprema tungod sa nagkalainlaing kahiwian ug eskandalo.

            Mahimong giluok lang ang pakauwaw sa mga hukmanan sa nangaging mga pamunoan.  Mahimo sang mas kugihan ug determinado lang si Chief Justice Reynato Puno karon paghawan sa iyang nataran.  Apan mahimo sang tinuod ang sibaw nga mga pasangil nga wa nay kukaikog ang pagpamaligya sa mga kaso karon.

-o0o-

            Mahimong nakakita nang kadagkoan sa kagamhanan og sulbad sa nagbuntaog nga mga suliran sa sistema sa hustisya.  Mas laktod kay sa pagtukod og dugang mga hukmanan, pagtudlo og dugang mga maghuhukom ug pagtino nga ligdong ang proseso sa pagtudlo.

            Ilang tubag?  Ang pagsakay inay pagbaraw sa kahiwian.  Inay badlungon ang pagpanuburno, palabwan na lang.  Inay itudlo ang labing tarung nga mga aplikante sa mga hukmanan, pilion ang labing kawatan ug labing humok og ilong aron sayon ra nga hudlaton o bayran.

Di ta motan-aw og layo pagpangita og ebidensiya:  Ang audio recording sa YouTube nga giulohan og "Hello Garci-a" nipabati og tingog, nga giingong iya sa usa ka dakong opisyal sa kagamhanan, nga nag-awhag nga suburnohan ang mga maghuhukom sa labawng hukmanan ug labi na gyod sa Court of Appeals, aron pagsegurong modaog sa ilang kaso.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 26, 2008

            BAHA UG LINOG

 

            Ang pagbunok sa uwan sa niaging mga adlaw nakapapugwat nato nga bisan sa kataas sa ting-init, bisan sa kasibaw sa mga pahinumdom ug bisan sa nangagi nang mga katalagman wa lang gihapon mokihol ang atong lokal nga mga opisyal sa usa sa labing batakan nilang gimbuhaton—ang pagtarung sa atong mga kanal.

            Maong sama sa naandan niawas ang mga kanal, nga gagmay nang daan aron pagsuyop sa nagbunok nga uwan nabuni pa gyod sa wa mahipos nga mga basura.  Mas laksot ang gidangatan sa kadalanan nga wa pang kahimoi og mga kanal bisan pila na ka bilyon ka pesos ang nagahin alang sa infrastractura sa pila na ka pamunoan nga nagpulipuli sa gahom.

-o0o-

            Sa tanang batakang mga proyekto nga gikinahanglan sa katawhan ang mga kanal maoy iwit sa listahan sa mga politiko.  Maoy kasagarang makadawat sa labing gamay nga gahin, kana kon mahinumdoman man gani.  Mas madanihon ang pagpangaspalto sa kadalanan, bisan kon mas malungtaron ug madaginuton pa unta ang pagsemento, ug ang pagtukod og skywalks, bisan puyra gaba wa gyoy kapuslanan.

            Mahimong bugalbugal ang paniid nga di ganahan ang mga politiko nga mopalambo sa mga kanal kay di kabutangan sa ilang mga ngan ug hulagway.  Apan mahimong maoy tinuod.  Nga mas mahinungdanon alang sa mga politiko ang pagpasikat kay sa paghatag sa labing tukma ug labing dinaliang pangalagad ngadto sa katawhan.

-o0o-

            Usa sa nagrabehan sa linog nga nitay-og sa Kabisay-an gahapon mao ang lungsod sa Anahawan, Southern Leyte, silingan sa St. Bernard, ang nahimutangan sa Guinsaugon nga natabonan sa nidahili nga bukid pila ka tuig nang nilabay.  Napu ka kabalayan ang nangliki, apil nang apartment sa mayor, usa ka bata ang naangol ug kabahin sa bukid sa Barangay Kagingkingan ang nidahili.

            Matod ni Kapitan Abelito Almario sa Barangay Kanlabian, kinsa mao say disaster coordinating officer sa Anahawan, walo ka linog ang sunudsunod nga nitay-og sa ilang lungsod.  Ang kinakusgan nga nabatyagan alas-onse gahapon sa buntag maoy ikatulo, gisundan pa gyod og lima ka aftershocks.  Upat sa 14 ka mga barangay maoy nahiagom sa mga kadaot.

-o0o-

            Way Phivolcs sa Anahawan.  Maong magpaabot pa sila sa banabana sa Phivolcs sa kasilinganang mga dapit sa gikusgon sa linoy nga nitay-og nila.  Tungod sa kakuwang sa kahimanan, ang Phivolcs igo lang sang magpaabot sa tawag sa mga molupyo sa mga dapit nga naigo.  Ang paghulagway sa mga molupyo sa gikusgon sa pagtay-og sa ilang kabalayan ug kabtangan maoy pasikaran sa Phivolcs sa pagbanabana sa gikusgon sa linog.

            Salamat sa kainutil sa Phivolcs, dugay kaayong makatubag ang mga buhatan sa kagamhanan sa mga biktima sa linog.  Maayo lang kon ang tanang opisyal sama kaabtik sa taga Anahawan.  Apan kon matungnan sa mga politiko nga di gani kamaong mohimog kanal, ang mga biktima angayng manguros na lang daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 25, 2008

          LIBRENG INTERNET

 

          Di mong katuo sa akong natultolan nga katigayonan sa mga awit sa Internet.  Nakakita kog website nga motokar sa bisan unsang awit nga imong gusto.  Way download.  Way bayad.  Kon motampo ka sa ilang library, bayran ka kon ang imong mga kanta i-download sa uban.  Unya na ka pabayron kon di matagbaw sa pagpaminaw lang ug gustong mo-download gyod sa mga kanta sa imong PC.  Ang Presyo?  Gikan sa P20 ngadto sa P45 matag kanta.

          Suwayi ra gud ninyo ang Grooveshark (http://listen.grooveshark.com/).  Makapaminaw ka sa ilang minilyon ka mga kanta.  Isuwat lang ang ulohan sa awit o ang ngan sa banda o mag-aawit, magsugod na dayon silag tokar.  Kana bisan di pa ka magpa-rehistro.

-o0o-

          Tingali moingon ka nga di ni bag-o.  Nga wa ni kalainan sa nahaunang susamang websites, sama sa Lastfm, Jango, Imeem, o Pandora.  Nga igo lang sab kang mosuwat sa ulohan sa awit o mag-aawit.

          Sayop ka:

·        Ang Grooveshark, lahi sa Pandora ug Lastfm nga mahimong di mopatokar sa imong awit ug ulug-ulogan ka lang nga pabation ka nila og "susamang mga awit," motokar gyod sa awit ug sa mag-aawit nga imong gusto;

·        Ang Grooveshark, lahi sa Imeem nga mopatokar tuod sa imong awit apan kasagaran 30 segundos ray gitas-on, mopabati gyod sa kinatibuk-an sa awit; ug

·        Ang Grooveshark, lahi sa Jango nga mopabati lang og usa ka awit nga imong gusto, mopatokar gyod sa tibuok album nga imong ganahan.

-o0o-

          Natultolan nakong Grooveshark dihang wa mobilib akong asawa sa akong pagarbo nga ang Lastfm makatabang niya pagpangita og mga awit nga susama sa iyang mga kinaham nilang Minnie Driver ug Corinne Bailey Rae.  Ang iyang gusto nga ang kinaham niyang mga awit maoy mapatokar.

          Nga imposibleng mahimo sa Lastfm, Pandora, Jango ug Imeem.  Maayo na lang nga naluwas sa Grooveshark ang akong dagway.  Nakapaminaw mi di lang sa tanan niyang kinaham kon dili apil nang mga awit nga wa pa niya madunggi.

-o0o-

          Dihang nitalikod kadiyot ang akong asawa, nakatag-an mo, gisusi dayon nako duna ba silay Beatles.  Mora kong gibayaw sa ikapitong langit kay duna silay gatosan ka awit sa Beatles ug nilang John Lennon, Paul McCartney, George Harrison ug Ringo Starr.

          Mahimong isunod nimog paminaw ang tanang kanta.  Ikay magbuot unsay mag-una ug unsay magsunod.  Aron di kang kapoyan nga magpili-pili, makahimo kag playlist sa tanang kinaham.  Ang limitasyon?  200 ka kanta ray masud sa playlist.  Apan makahimo kag daghang playlists.  Maong duna na sab koy playlists sa Eagles, Led Zeppelin, Abba, Rolling Stones ug nilang Stevie Wonder, Eric Clapton, James Taylor, Rod Stewart, Bach, Mozart ug Beethoven.

Nagpadayong lalis legal bang gihimo sa Grooveshark.  Apan tagbaw na ko.  Di ko mo-download, ni mo-upload, ni
mobayad, ni magpabayad.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 24, 2008

          LIBRENG WIFI

 

          Sa among biyahe balik sa Sugbo gikang naghatod sa relief goods sa mga Sugbuanon alang sa mga biktima sa bagyong Frank sa Iloilo ug kasadpang Kabisay-an, nanghapit mig pamahaw sa fast food chain atubangan sa Kapitolyo sa Negros Occidental sa Dakbayan sa Bacolod.  Nadapit ko sa ilang karatula nga "Bites and Bytes, We Have Both."  Maong samtang nagpaabot sa among pagkaon, giablihan nakong akong telepono aron pagsusi sa akong tubagunon nga emails.

          Apan kinahanglan diay og password una mi makagamit sa ilang wifi.  Gisuwat nila sa luyo sa resibo ang taas nga login name ug mas taas nga password nga labihang taasa nga kumbinasyon sa mga letra ug mga numero.  Gitak-opan nakong telepono sa kahadlok nga mawa ang akong gana sa pagkaon.

-o0o-

          Wa sila mag-inusara.  Daghang bay patigayon dinhi sa Sugbo nga nagpaibog sa publiko nga libre ang ilang wifi.  Apan gilisudlisod ang mga kustomer nga nisuway sa gitanyag nga pakapin.  Kausa sa usa ka kan-anan sa North Wing sa SM, ang mga kawani maoy nitanyag pagbutang sa login name ug password sa akong gamayng laptop pagsugod pa lang namog order; naka-access ko sa ilang wifi pag-abot na sa dessert.

          Lisod sabton ang kahakog sa nahisgutang mga patigayon.  Gamay ra kaayong binuwan nga bayad sa internet connection.  Kausa ra sab sila kinahanglang mogasto sa wireless router.  Di madugangan ang ilang bayad kon daghang mga kustomer ang mag-wifi.  Gawas nga madugangan ang ilang mga suki kon himuong mas sayon nga kasinatian ang wifi.

-o0o-

          Ang ilang kahakog katupngan lang sa ilang ka-ignorante.  Way sukaranan ang ilang kahadlok sa seguridad.  Ang kahigayonan nga pahimuslan sa hackers ang libreng koneksiyon aron pagkawat sa ilang mga dokumento ug kasayuran di mabadlong pinaagi sa pagpahamtang og password.  Kay unsa may ilang dag-anan kon ang labing buotan og dagway nilang kustomer mao diay ang nanglili sa ilang pribadong sistema.

          Mahimo nilang ibuwag sa publikong wifi ang mahinungdanong mga dokumento.  Gawas pa, bisan unsaon pagtak-op ang ilang sistema, basta ibutang nang mga dokumento sa internet, mahimo silang lutsan sa usa ka determinadong mahilabtanon.

-o0o-

          Ang maayong balita mao nga kasagaran sa mogamit sa libreng wifi di hackers.  Igo lang nagsusi kadiyot sa ilang emails o nagsusi pila nay medalya sa China, kinsay runningmate ni Barack Obama ug pilay us-os sa lana.  Ang tinuod gyong hackers dunay mas gamhanang internet connection, di magsalig sa mokamang ug mag-wa-wa usahay nga signal sa wifi.

          Maong mahimo ba nga atong buksan ang atong wifi?  Inay magdudahay, mahimo bang magtinabangay ang mga patigayon ug publiko pagpangita og mas luwas nga paagi sa pagamit sa libreng wifi?  Nakaseguro ko nga libreng wifi sa plaza sa Argao ug Boljoon nakatabang, wa makadaot, sa mga panginabuhi sa habagatang Sugbo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 23, 2008

          GAAN NGA PC

 

          Kon mokamang nang imong personal computer kay napuno na sa files, wa ka mag-inusara.  Himalitan kaayo karon ang external hard disk ug USB.  Tungod sa kadaghan sa atong files—gikan sa mga dokumento ngadto sa mga hulagway, o mga kanta, o mga pelikula—nga kanunayng molapas sa limitasyon sa PC.

          Kon tihik mo sama nako, ayaw usiki ang inyong kuwarta pagpamalit og externals.  Mahimong mapagaan ang imong hard disk pinaagi sa pagbalhin sa imong files ngadto sa web-based applications.  Makapatuyang ka na sa pagtipig sa mga dokumento ug pagtigom sa imong kinaham nga JPEG files ug MP3 files nga way kahadlok nga mapuno ang imong hard drive.

-o0o-

          Ang labing sinaligan nakong tipiganan sa bisan unsa nakong files nga di mameligro nga makit-an sa ubang mga tawo mao ang Gmail.  Makahimo ka pag-upload og bisan unsang files sa bisan unsang gidak-on ngadto sa Gmail pinaagi sa Gspace (http://www.getgspace.com/).  Ang files mahimong attachments sa email, mahimo nimong mahapnig sa nagkalainlaing folders ug kapanalipdan sa imong password.

          Laing sayon nga tipiganan sa files mao ang box.net.  Apan 2 gigabytes ray ilang gihatag ug may limitasyon ang gidak-on sa file nga ma-upload.  Ang Gmail nagtanyag og nagtubo nga libreng sudlanan, sa labing uwahing lili nako kapin na sa 7 gigabytes.  Alang sa yanong mga dokumento, sayon kaayong gamiton ang Google Documents.

-o0o-

          Sa mga hulagway, daghan kang kapilian:

·        Ang Flickr sa Yahoo maoy labing popular apan limitado sa 200 ka hulagway ang imong ma-upload, kon mangayo kag mas dakong kapasidad pabayron na ka sa Flickr Pro;

·        Ang Photobucket maoy lain nakong kinaham;

·        Apan ang labing maayo alang nako mao ang Picasa Web sa Google—libre kang maka-upload og kaliboan ka mga hulagway; mahimo nimong ipabilin nga pribado ang imong hulagway kon di ka gustong makit-an sa publiko; ug, labaw sa tanan, sayon ug paspas kaayo ang pag-upload sa mga hulagway pinaagi sa pag-install sa pares niyang application nga Picasa (http://picasa.google.com/).

-o0o-

          Gaan ang MP3 files apan tungod sa kadaghan sa mga kanta nga kinahanglan natong tipigan ug subli-sublion pagpaminaw, magbaguod ra gyod sa kapulihay ang atong hard disk.  Ang akong sulbad mao ang paghunong og download og MP3 files o burn og mga kanta gikan sa CDs o DVDs.  Nidangop ko sa mas daghang mga awit nga nag-utaw-utaw sa Internet:

·        Ang kaliboan ka Internet radio stations sa Windows Media Player, iTunes ug Winamp igo nang motagbaw sa tanan nimong panginahanglan;

·        Kon gusto kang magpili og imong mga kanta, makapaminaw ka sa Lastfm (http://www.last.fm/home), diin magbutang lang ka og ulohan sa awit o ngan sa banda o mag-aawit ug itokar na niya ang tanang susamang awit; ug

• Ang labing bag-o nakong nadiskubrehan, salamat ni Kara Mae Noveda, mao ang Imeem (http://www.imeem.com/) nga mas yano kay sa Lastfm.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 22, 2008

INAHANG DILA

 

Cebu Normal University, Dakbayan sa Sugbo—Nia ko dinhi isip usa sa mga maghuhukom sa "Panagtigi Sa Mga Hambug" nga gisalmotan sa mga tinun-an sa nagkalainlaing tulonghaan sa Sugbo.  Nakugang ko sa pahibawo ni Dr. Ledidica Leyson nga pulihan na si Dr. Ester Velasquez pagka presidente sa CNU.  Hagbay rang gipahibawo ni Velasquez ang nag-ung-ong niyang pagretiro karong Septiyembre.  Tingali tungod sa kadaghan sa iyang nahimo ug sa mas daghan niyang mga laraw nga wa pa mapatuman, lunsay nga kahinugon ang nisugat sa pahibawo.

Ipailaila ngadto sa mga tinun-an ug mga magtutudlo karong adlawa ang tulo ka aplikante nga mopuli ni Velasquez.  Apan sa iyang pagbiya sunod buwan, magsugod na sang kulbahinam nga pag-atang sa kahigayonan ni Velasquez nga matudlo sa Ched.

-o0o-

Pagkahibawo nako nga palabwanay sa hambog ang usa sa kalihokan sa "Buwan ng Wika," nasagmuyo ko.  Syaro na man sab sa tanang hiyas sa mga Sugbuanon, ang iya gyong hambog maoy tigian?  Apan pagkadungog nako sa mga pakigpung akong naamgohan nga ang panagtigi maoy usa sa labing maayong hagit pagpagawas sa kinakusgan nga pasiaw, kamanggialamon ug katakos pagdani ug pagkumbinser sa katawhan.

Taga UV ang gipasidunggan nga labing hambogero sa unom nga nagtigi.  Taga CNU ug taga STI ang nagsunod niya.  Uban ang mga batan-on nga sama nila katin-aw nga molitok, sanag ang ugma sa dilang Sugbuanon.

-o0o-

Natukbil ko sa mensahe nilang Dr. Carmelita Abdu Rahman, komisyonado sa Wikang Filipino, ug Ched 7 Director Enrique Grecia:  Ang kamahinungdanon sa padayong paglitok, pagsuwat ug pagtikad sa inahang dila sa bisan asang dapita sa kalibotan.

Si Abdu Rahman, nga taga Leyte ug Samar ug naminyo og Tausug, ug si Grecia nga Ilonggo, nitataw nga maamgohan lang ang katam-is sa inahang dila kon mahilayo sa imong yutang natawhan ug mahikawan na sa kahigayonan pagamit ini.  Matod ni Abdu Rahman duna karoy 170 ka pinulongan sa Pilipinas ug ang tanan kinahanglang palambuon aron mahimong kabahin sa nasudnong dila.
                             -o0o-

Namatikdan ni Grecia ang iyang giingong pagdumili nato pagsulti sa tinuod natong gibati pinaagi sa atong pinulongan.  Matod niya ganahan kaayo tang maglibutlibot kon di maayo ang atong isulti, labi na kon gamhanan ang atong kaatubang.

Ambot tungod ba kaha sa taas nga kasaysayan sa pagpanlugpit nga atong nahiagoman—gikan sa pag-ulipon sa mga langyaw sa atong katiguwangan, ngadto sa diktadura nga nahiagoman sa atong mga ginikanan ug hangtod sa pagpanghawod sa mga pamunoan sa atong panahon—o tungod ba lang sa atong pagdumili pag-atubang sa kamatuoran.

Bisan unsa pay hinungdan, di ba kaha maayo nga ato nang butangan og kinutoban ang atong pagtuyuktuyok?  Di ba panahon nang atong sakmiton pagbalik ang atong tingog paghukad sa tinuod natong gibati?  Nga mas sayon ug mas tin-aw nga mapadayag pinaagi sa atong inahang dila?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 21, 2008

            SI MAYOR SOC

 

            Kon nakakita kang Joavan Fernandez sa bata pa, dihang siya pay tigbitbit sa bibliya ni Talisay City Mayor Socrates Fernandez, niadtong mga adlaw nga "Brod Soc" pa siya, maglisod ka pagtuo nga siya ang samang Joavan nga gipasanginlang nanghudlat, nangulata, nangilkil, nanagit ug nakapatay og inosenteng mga sibilyan sa dakbayan nga giduma sa iyang amahan.

            Kon nakabati kang Mayor Soc sa iyang kamanggialamon nga mopasabot sa bibliya ug manalipod sa Simbahang Katoliko sukad niadto hangtod karon, di kang kasabot nganong nangahas siya pagdupa sa iyang anak inay tumanon ang iyang kinaham nga wali nga kinahanglang gakson ang kamatuoran kay mao ni ang agianan paingon sa kaluwasan.

-o0o-

            Si Mayor Soc niingon nga si Joavan ang iyang krus.  Tugob sa amahanong gugma siyang nagpahibawo nga iyang pas-anon ang iyang krus.  Kinsa may di matandog sa dako niyang pagpangga sa iyang anak?  Kinsa may di makadayeg sa iyang pag-unong ug pag-angkon og responsibilidad sa mga binuhatan ni Joavan?

            Apan sakto si Edgar Gutierrez sa DYAB.  Kutob lang unta si Mayor Soc sa pagpas-an sa krus.  Ang nakapait mao nga gipaapil niya ang tanang taga Talisay sa pagpas-an sa iyang krus.  Way makapugong ni Mayor Soc pagpanalipod ni Joavan gikan sa tanang mga atraso nga gipasangil batok niya.  Apan dakong salawayon ang iyang pagamit sa kahimanan sa kagamhanan pagpalingkawas ni Joavan.

-o0o-

            May sukaranan bang pasangil ni Mayor Soc nga ang tanang pasangil batok ni Joavan pulos bakak?  Nga gipakatap ug gipaburot lang sa iyang mga kaatbang sa politika?  Aron pagbuong sa kadungganan sa iyang pamilya ug pagpakauwaw sa iyang pamunoan?

            Katuohan lang ang pangangkon sa mayor kon mga politiko ang namasangil sa iyang anak.  Apan kasagaran sa nangangkon nga mga biktima ni Joavan yano nga mga Talisaynon.  Nga way katakos sa pagpakigbatok sa dagkong gahom ug influencia sa buhatan sa mayor.  Gawas lang kon andam si Mayor Soc nga motulisok sa iyang kaugalingong mga molupyo nga pulos mangingilad.

-o0o-

            Kanus-a man makamatngon si Mayor Soc nga siya ray nagbuang sa iyang kaugalingon?  Kanus-a man siya makaamgo nga siya na lay motuo sa iyang pag-aleluya sa iyang anak?  Kanus-a man siya makumbinser nga mas katabangan niya si Joavan kon hunongan na niyag sabak-sabak ug lutason na gikan sa way kinutoban niyang dupadupa?  Nga mas kapanalipdan niya si Joavan kon, sukwahi sa naandan, paangkunon niya og responsibilidad sa tanan niyang binuhatan?

            Ang bibliya nagtudlo natong tanan, apil nang Mayor Soc, nga way kadaotan nga molungtad.  Nga sa madugay o madali moabot rang adlaw sa panudya sa mga makasasala.  Ug nga sa kapulihay motunhay ang kaangayan, bisan kon ang maayo untang mga tawo, sama niya, gawas nga nangiyugpos nitabang pa gyod pagluok sa kaligdong.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 20, 2008

            12 KA MEDALYA

 

            Mahimong way medalya nga madaog ang Pilipinas sa naghinapos nang Beijing Olympics.  Mahugno gyong kinabag-an.  Nga gibombardiyohan sa mga pasalig nga mao na ni ang labing maayong kahigayonan pag-angkon sa medalyang bulawan.

            Kon simbako wa gyoy medalya, di ni unang higayon nga maghayon nga mopauli ang atong mga atleta.  Wa sab tay medalya sa Athens niadtong 2004, sa Sydney niadtong 2000 ug sa kinabag-an sa katuigan sukad sa una natong pag-apil sa Olympics sa Paris niadtong 1924.

-o0o-

            Mao sab toy labing gamayng delegasyon.  Si David Nepomuceno, nga nataktak dayon sa 100 meter ug 200 meter trials sa swimming, mao ray atleta.  Ang labing dakong delegasyon gipada sa Seoul Olympics niadtong 1988:  33 ka atleta sa 13 ka sports.  Ang ikaduhang labing dakong delegasyon gipada sa Berlin Olympics sa 1936.  Sa tanang delegasyon nato sa niaging 84 na ka tuig, nakatag-an mo, mas daghan ang mga opisyal kay sa mga atleta.

            Apan di sa tanang Olympics nga naghuwaw sa medalya.  May katuigan sab nga nakapataas sa agtang ang mga Pinoy nga kabahin sa labing paspas, labing taas ug labing kusgang mga magduduwa sa kalibotan.  Labing daghang nahakot natong mga medalya gikan sa Los Angeles Olympics sa 1932.  Kay di lang usa, ni duha, kon dili tulo ka medalya ang atong natigom.

-o0o-

            Siyam ka medalya ang atong nadaog sa Olympics:

·        Ang labing una, bronse, nadaog ni Teofilo Yldefonso sa 200 meter breaststroke sa men's swimming niadtong 1928 sa Amsterdam;

·        Ang ikaduha, ikatulo ug ikaupat, pulos bronse, nadaog sa Los Angeles niadtong 1932, nilang Bantamweight Jose Villanueva sa boksing, Simeon Toribio sa men's high jump ug Teofilo Yldefonso sa 200 meter breaststroke;

·        Ang ikalima, bronse na sab, nahipos ni Miguel White sa men's 400 meter hurdles sa Berlin sa 1936;

·        Ang ikaunom, ning higayona silver na, nadaog ni Anthony Villanueva sa featherweight sa men's boxing sa Tokyo sa 1964;

·        Ang ikapito, bronse, nadaog ni Leopoldo Serrantes sa light flyweight sa men's boxing sa Seoul sa 1988;

·        Ang ikawalo, bronse, nadaog ni Roel Velasco sa light flyweight sa men's boxing sa Barcelona sa 1992; ug

·        Ang ikasiyam, silver, nadaog sa manghod ni Roel nga si Mansueto "Onyok" Velasco sa light flyweight sa men's boxing sa Atlanta sa 1996.

-o0o-

            May nadaog sab tang mga medalya nga wa maapil sa opisyal nga ihap:

·        Ang duha ka bronse nga nadaog nilang Bea Lucero ug Stephen Fernandez sa Barcelona niadtong 1992 sa taekwondo, nga giisip pang demonstration sport niadtong tuiga; ug

• Ang gold medal, nga mao untay labing una sa Pilipinas, nadaog ni Arianne Cerdena sa bowling, nga giilang usa lang ka demonstration sport.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com