Arangkada of Leo Lastimosa for March 1, 2010

                        Leksiyon sa tsunami

 

            Usa ko sa gikuyawan nga nagpaabot sa tsunami.  Labi na nga alerto ang tibuok Asya ug Pasipiko.  Ug human ang tagduha ka metro nga mga bawod nihapak sa Chile ug kasilinganang mga isla ug nakakalas ug nakaanod og kapin sa 20.  Human sa makalilisang nga linog nga nakapatay og kapin sa 300.

Ang unang pasidaan sa tsunami sa Pilipinas giluwatan sa Phivolcs (Philippine Institute of Volcanology and Seismology) dayong tungang gabii niadtong Sabado.  Bisan ang mga lalawigan nga nag-atubang sa Pacific Ocean ray gipasidan-an, mga molupyo sa Sugbo ug Kabisay-an nabalaka sab.  Maong wa ko makugang nga ang taga Leyte, Southern Leyte, Northern Samar ug Eastern Samar nangreklamo nga way tarung kinatulgan.

-o0o-

            Kalma ug klaro ang pasidaan ni Phivolcs Director Renato Solidum sa iyang Tsunami Alert Level 1:  Gipaabot nga moigo ang dagkong bawod sa atong kabaybayonan gikan sa ala-una hangtod sa alas-2:30 sa hapon sa Dominggo.   Ang mga bawod mahimong may gidak-on nga hangtod sa usa ka metro.  Apan ang mas peligro di ang gidak-on kon dili ang gidaghanon sa dagat nga mobanlas sa kabaybayonan.

            Gawas sa upat ka lalawigan nga gilista sa ibabaw, ang Phivolcs nihingan sa laing 15 nga pulos nahimutang sa silangang kabaybayonan.  Gipaandam ang mga molupyo sa posibleng pagbakwet, labi na ang mga nahimutang duol sa dagat.  Nisamot ang kuba sa dughan sa mga molupyo dihang giisa sa Phivolcs ang tsunami alert ngadto sa level 2 pila ka takna sa wa ang gitakda nga pag-abot.

-o0o-

            Apan sayop ang Phivolcs.  Way tsunami nga niabot.  Gilibkas sa Phivolcs sa tsumani alert gahapon sa hapon.  Di hinuon sila angayng mauwaw.  Naapil gyod ang Pilipinas sa lumbay sa mga nasud sa gikahadlokang maagian sa tsunami.

            May mga timaan na hinuon nga ang tsunami di sama kabangis sa linog nga iyang gisundan.  Nidagko ang bawod apan way tsunami sa Hawaii, Australia ug New Zealand.  Mas dagko ang mga bawod nga nihapak sa Japan, nga gikinahanglan ang pagpabakwet sa dul-an sa 100,000 ka mga molupyo, apan way dagkong kadaot nga gikataho.

-o0o-

            May mga leksiyon hinuon nga angayng tun-an sa Phivolcs ug ubang buhatan sa kagamhanan sa sunod nga mga pasidaan sa tsunami.  Dihang giluwatan ang tsunami alert, gibahaan ang among sibyaanan sa mga pangutana kon gakotan ba sab ang mga barko sa mga pantalan.  Nitubag ang Philippine Coast Guard nga weather bulletins ra sa Pagasa ang makapugong sa mga biyahe.  Kon simbako nahinayon pang tsunami, unsa man intawoy dangatan sa mga pasahero ug mga kargamento sa mga barko nga wa kapugngi?

            Obligado bang lokal nga mga opisyal nga mopatuman sa tsunami alert?  Gipabakwet ang mga molupyo sa Aurora.  Apan way nakabadlong sa mga nangaligo sa kadagatan sa Digos.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 27, 2010

                        Party-list ni Glo

 

            Ang pagawal ni Kongresista Mikey Arroyo nga gitanyagan siya nga mahimong nominee sa lima ka party-list groups ug ang pagkabisto nga si Energy Secretary Angelo Reyes mao diay ang numero unong nominee sa usa ka transport group mao lang ang labing uwahi sa nagkataas nga listahan sa mga eskandalo sa paglubag sa gimbut-an sa konstitusyon paghatag unta og tingog sa labing gagmay ug huyang nga mga sektor sa katilingban.

            Sama sa naandan, maglaway ang mga kabos sa mga lingkoranan sa Kongreso nga gitagana unta alang nila.  Inay panalipdan ang kahigayonan sa mga kabos pagsalmot sa pagpanday og mga balaod nga makapalambo sa ilang hut-ong, ang Comelec nagpaggamit sa gamhanang mga politiko pagluok sa batakang balaod.

-o0o-

            Ang pamunoang Arroyo nabulit sa abundang mga ebidensiya sa pagkabayo sa party-list system aron mapun-an ang ilang mga itoy sa House of Representatives.  Sa niaging piniliay, ang determinadong kampanya sa Malakanyang pagpaluyo sa ilang party-list groups ug pagtukod og bag-ong mga pundok nisangpot sa paglingkod sa mas daghan nilang alyado.  Nga gipangulohan sa bayaw ni Arroyo ug sa anak ni Senador Miriam Defensor Santiago.

            Nahigam lang si Arroyo.  Kay nilampos man ang iyang nahaunang maniobra pagpalusot sa ilang pinalabi nga party-list groups sa gikaintapan nga piniliay niadtong 2004.  Nakalingkod ang nominees sa kasagaran sa party-list groups nga nahisgutan sa Hello Garci tapes.  Apil nang usa nga nakaangkon og mga boto nga mas daghan pa kay sa aktuwal nga nakabotar sa Lanao.

-o0o-

            Makiangayon lang ang awhag sa pipila ka mga magbabalaod paghimong mas higpit sa mga lagda sa party-list elections.  Bisan ang higanteng politikanhong mga partido ug dagkong mga opisyal sa kagamhanan makapangangkon nga representante representante sa mga drayber, kababayen-an, mga mag-uuma, mga mangingisda, mga kooperatiba ug uban pang makaluluoy nga mga sektor.  Ang Comelec, tungod sa katapolan ug katalawan, humok sab og ilong nga nipaundayon.

            Apan ang bisan unsang pagsuway pagpatigbabaw sa tinuorayng diwa sa party-list system di kaugpo.  Kon molampos si Arroyo sa mas pagpadaghan pa sa iyang mga hinanib sa Kongreso.

-o0o-

            Way laraw si Arroyo nga mopasinaw lang sa lingkoranan sa representante sa ikaduhang distrito sa Pampanga.  Kon iyang alyado ang sunod presidente, siyay speaker.  Kon iyang kaatbang ang modaog, iyang alyadong party-list groups mahimong mas mapuslanon.

            Nagkinahanglan si Arroyo og 83 lang ka kongresista aron di mahisama ni Joseph Estrada.  Nga gidakop, gihusay ug gikonbikto sa pagpangawat.  Ang 1/3 sa 250 ka sakop sa House makapainutil sa nahibiling 2/3 pagpugong sa iyang pag-impeach sa bag-ong presidente.  Nga mapugos pag-atubang sa impeachment trial sa Senado ug pagtahan sa bisan unsang gilaraw nga makahuloganong kausaban.  Salamat sa iyang daghang paryente ug party-list groups, mahimong way makatandog ni Arroyo bisan wa na sa Malakanyang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 25, 2010

                        Huwaw sa Sugbo

 

            Tungod sa nagkasungi nga kasayuran mahitungod sa El Niño—samtang nagrasyon na og tubig ang Iloilo sa Kabisay-an, Zamboanga sa Mindanao ug Isabela sa Luzon, gipasaligan sab ta nga huyang ra ug hapit na gani mahuman—wa kaayo ko mabalaka sa kalapad ug kamalungtaron sa labing uwahing katalagman nga nihasmag sa atong nasud.

            Hangtod nga nakakita ko sa mapa sa kinatibuk-ang langyab karon ug sa mas grabe pang umaabot sa huwaw.  Atol sa among pagduaw sa buhatan ni Chief Meteorologist Oscar Tabada sa Pagasa Mactan.  Nisugod pagtidlom ang uwan niadtong Oktubre, nisobra sa Nobyembre, nitidlom na sab sa Disyembre ug Enero.  Ug hingpit na gyong nitibugsok karong buwana.

                        -o0o-

            Nipasidaan si Tabada nga mas magnihit pa gyod ang uwan sunod buwan.  Kanus-a hingpit na gyong layasan sa uwan ang amihanang tumoy sa Sugbo—ang mga lungsod sa Bantayan, Madridejos ug Sta. Fe sa isla sa Bantayan ug Daanbantayan, Medellin, Bogo ug San Remegio sa mainland.

            Sa mapa ni Tabada, puwa na ang bulok sa tibuok Sugbo sa buwan sa Abril.  Nagpasabot nga mosamot pa gyod pagtidlom ang gidaghanon sa uwan.  Nga mahimong makahulga na sa atong suplay sa tubig.  Nahadlok si Tabada nga ang huwaw karong tuiga susama kagrabe sa huwaw niadtong 1997-1998.  Wa hinuon siya magtuo nga mag-rasyon na sa tubig ang mga Sugbuanon.

                        -o0o-

            Ang konsuylo?  Kasagaran sa mga huwaw sa Pilipinas molungtad lang og siyam ka buwan.  Masaligon si Tabada nga inanay nang mahibalik ang kasarangan nga uwan dayong tapos sa Hunyo.  Tungod sa El Niño, malangay ang pag-abot ug mahimong maibanan ang gidaghanon sa mga bagyo karong tuiga.

            Nitaas na ang temperatura sukad niadtong Oktubre.  Apan kay tingtugnaw man hangtod karong buwana, wa kaayo nato mabatyagi.  Nipasidaan hinuon si Tabada nga mas magping-it na ta sa kainit sugod sa sunod buwan.  Labi na sa Mayo nga maoy labing init nga buwan sa tuig.

                        -o0o-

            Bisan usahay matental ta nga maghawud-hawod, pahinumdoman ta matag karon ug unya nga mga saop lang diay ta sa kinaiyahan.  Ang atong pagpanamastamas sa atong palibot—pagpamutol sa kahoy, pagpataka og labay sa basura ug paghilo sa atong kayutaan, kahanginan ug kadagatan—inanay na nga nisumbalik ug nanukmat nato.  Wa gyod tay mahimo pagpugong sa El Niño.  Apan di ta hingpit nga inutil.  May mga lakang ta nga mahimo sa paglikay sa labing bangis nga epekto sa huwaw.

            Nia ang mga tambag ni Tabada:  Magdaginot og tubig, mananom og mga lagutmon sama sa kamote ug balanghoy nga maisugon nga molahutay sa ting-init ug magbantay sa red tide nga kasagaran nga motumaw sa pag-init sa dagat ug mohimo nga makahilo sa mga isda ug mga kinhason.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 24, 2010

                        Pila sa NFA

 

            Kahinumdom pa ba mo ni Regan Rex King?  Nakontrobersiyal siya ug ang iyang kompaniya nga Jolli Traders International Inc. kay gipasanginlan nga nigamit og kooperatiba sa mga mag-uuma aron makapangompra og bugas gikan sa gawas sa nasud.  Niulbo ang kontrobersiya duha ka tuig nang nilabay.

            Sa labing bag-ong kontrobersiya sa bugas, di na si King maoy gipasanginlan.  Kon tuohan ang mga pasangil nga gimaniobra sa National Food Authority (NFA) ang pagpili sa nahatagan og pagtugot pag-import og bugas nga way buhis, siya ang usa sa mga biktima.  Ang unang siyam sa taas nga linya sa mga magpapatigayon nga nagpunsisok sa NFA ray nahatagan og import permit.  Si King ika-14.

                        -o0o-

            Si King mahimong nakabasa sa mga lagda sa NFA nga namantala sa Philippine Star niadtong Biyernes, Pebrero 19.  Nga naglakip sa mga panginahanglan sa paghatag og import permits ngadto sa lisensiyado nga importers og bugas.  Ang wa mahibaw-i nilang King ug kaubanan mao nga, sa samang adlaw, nausab ang hunahuna sa NFA.  Nga nihukom pagpanghatag og priority numbers niadto gihapong adlawa.

            Mao nga ang iyang gisundan sa pila, si Lea Echeveria sa T-Platinum Traders Enterprises, nga nagtukaw sa rehiyonal nga buhatan sa NFA sugod pa niadtong Dominggo sa hapon, labihang kuganga nga ika-12 na sa listahan.  Gipakaingon nga silay nag-una, labihan na diayng iwita.

                        -o0o-

            Di mabasol silang King ug Echeveria nga nagmata lag buntag.  Kay ang bag-ong lagda gimantala sa NFA sa ila rang website (nfa.gov.ph).  Nga bisan pa kon imong apongan, di mopahibawo sa kausaban.  Kinahanglan pa kang mo-click og katulo una makabasa sa pahibawo.

            Nakalingkawas si King sa iyang kontrobersiya niadtong 2008 tungod sa giingong koneksiyon niya sa Bureau of Customs ug sa Malakanyang.  Apan klarong wa siyay higala sa NFA.  Kay kasagaran sa mga nakakuha og priority numbers niadtong Biyernes gitawgan sa ilang mga suod sa NFA.

                        -o0o-

            Usa sa labing unang napahibawo sa bag-ong lagda mao si Teresa Alegado, nasudnong presidente sa Grains Retailers Confederation (Grecon).  Kinsa nitataw nga molampos ka lang pagpamaligya og bugas kon may kasaligang mga tinubdan sa kasayuran, ma-internet man o ma-tawag sa telepono.  Ang sayong kasayuran ni Alegado gigantihan og allocation nga 5,000 metricas toneladas.

            Gipanghimakak ni Alegado nga kabahin siya sa maniobra pagsipong sa binilyon ka pesos nga transaksiyon.  Nisumbalik pa gani sa pakighinabi sa DYAB Abante Bisaya nga ang pipila sa mga namasangil mahimong mga representante sa smugglers.  May suliran hinuong NFA.  Alang sa 80,000 metricas toneladas ang ilang nahatag nga import permits.  Sobra sa allocation alang sa Sugbo.  Ang kasulbaran nakab-ot human nasubli sa NFA ang mga dokumento sa mga Alegado.  Kansang lisensiya pag-import di nang kaabot sa lugway sa importasyon hangtod sa Disyembre karong tuiga.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 23, 2010

                        Patong sa bugas

 

            Tinuod ba nga may sindikato nga nagmaniobra sa importasyon sa pribadong sektor sa bugas humay dinhi sa Sugbo ug sa ubang bahin sa nasud?  Tinuod ba nga ang kadagkoan ra sab sa Departamento sa Agrikultura (DA) ug National Food Authority (NFA) ang nagbuot kinsay maka-import ug kon pilay makuwarta sa importasyon?

            Atubangan sa gikahadlokan nga kanihit sa bugas karong tuiga, tungod sa nagsunod nga mga bagyo sa niaging tuig ug lapad nga huwaw karong tuiga, ang NFA naglaraw nga mangompra og dugang 800,000 ka toneladas sa bugas humay gikan sa Vietnam ug Thailand.  Wa pay labot ang nahaunang importasyon nga giaprobahan na sa niaging tuig.

                        -o0o-

            Ang gidaghanon sa bugas humay nga makompra sa Pilipinas mahigpitan hinuon sa daginuton nga nasudnong panudlanan.  Sa way paghisgot sa epekto ngadto sa kalibotanong merkado.  Ang pagka tarantar ni Pres. Arroyo pagpangompra og bugas gikan sa bisan asa na lang nga kanasuran maoy gibasol sa pag-ulbo sa kalibotanong krisis sa bugas pila ka tuig nang nilabay.

            Aron pagsulbad sa kanihit sa kuwarta sa kagamhanan, nahukman sa DA ug NFA nga tugotan ang pribadong sektor pagpangompra og bugas gikan sa gawas.  Ang private sector financed (PSF) importation wa hinuon makaikyas gikan sa bangis nga mga kuko sa pangurakot sa mga nagtungkawo sa gahom.

                        -o0o-

            75,000 metricas toneladas ang pasiunang allocation sa Sugbo karong tuiga nga bahin-bahinon sa lokal nga mga magpapatigayon.  Ubos sa lagda nga gimantala sa Philippine Star, ang pagpanghatag og priority numbers magsugod Lunes sa buntag.  Maong Dominggo pa lang sa hapon, may naglinya na sa rehiyonal nga buhatan sa NFA.

            Nabawo hinuon sila.  Kay may nalista na ang NFA nga siyam ka buok niadtong Biyernes.  Nagduda ang mga nangreklamo nga giluto nang daan ang transaksiyon.  Sama sa ilang gidudahan nga pagmaniobra sa pagpili sa mga maka-import sa 100,000 metricas toneladas nga quota sa Sugbo sa niaging tuig.

                        -o0o-

            Nia pay mas dako nga binuang.  Segun sa kasaligang mga tinubdan, ang mga makadawat sa pagtugot sa NFA di maoy mangompra og bugas gikan sa gawas.  Igo ra nila nga ibaligya ang allocation ngadto sa tinuod gyod nga mga magpapatigayon sa bugas.  Nga way pupanagana nila nga gibunalan og makalilisang nga patong.

            P2 matag kilo nga service fee ang kolektahon sa kagamhanan.  Dul-an sa P40 milyones ang madawat sa kagamhanan alang sa 75,000 metricas toneladas.  Apan mas dako ang kita sa mga gipaboran nga gihatagan og pagtugot sa pag-import.  Kay mas dako ang patong nga ilang kolektahon gikan sa mga magpapatigayon nga maoy aktuwal nga mo-import.  Tungod sa way kukaikog nga pinatongay, ang mga konsumidor, sama sa naandan, maoy labing maalaot.  Kay sila ang magbaguod sa mas taas nga presyo sa imported nga bugas humay.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 22, 2010

                        Apiki ang NTC

 

            Karong gipugngan na sa Court of Appeals (CA) ang pagpatuman sa mas baratong bayranan sa voice calls sa mobile phones nga gimando sa National Telecommunication Commission (NTC), nisamot kahanap ang kahigayonan nga mapahimuslan sa mga konsumidor ang kaayuhan sa per pulse billing system.  Mahimong malansang na lang gyod sila sa pagpas-an sa karaan ug di makiangayong sistema nga pabayron sila per minute bisan kon ang ilang mga tawag nilungtad lang og 20 segundos.

            Bisan sa daghang promo sa higanteng mga kompaniya sa telepono pagpatuo nato nga nalaslasan na pag-ayo ang bayranan sa telepono, ang pait nga kamatuoran mao nga, sukwahi sa ubang kanasuran, wa mous-os ang bayranan sa telepono sa Pilipinas sa niaging usa na ka dekada.

-o0o-

            Palihug basaha ning mubo nga kasaysayan sa pakigbisog sa NTC pagpatuman sa mas makiangayon nga sistema pagkuwenta sa bayranan sa voice calls sa mobile phones:

·        Niadtong Hulyo 23 sa niaging tuig, nimando ang NTC sa mga kompaniya sa telepono pagpatuman sa maximum billing nga 6 segundos matag pulso;

·        Nisugyot ang Smart og flagdown rate sa unang duha ka pulso (12 segundos) nga P3 ngadto sa P6 ug 70 sentabos ngadto sa P2.25 sa matag mosunod nga pulso ug nga iuswag ang pagpatuman sa Enero 2010 aron makahimo sa technical adjustments sa ilang network;

·        Nisugyot sab ang Globe og flagdown rate nga P1.50 ngadto sa P4 sa unang pulso ug 70 sentabos ug P1.25 sa matag mosunod nga pulso;

·        Niadtong Disyembre 5, 2009, gihatagan sa NTC og katungod ang mga kompaniya sa telepono pagpahamtang per pulse scheme sugod sa Disyembre 6 alang sa mga tawag sa samang network ug Disyembre 16 alang sa mga tawag tali sa nagkalainlaing networks;

-o0o-

·        Nipahamtang ang Smart og prefixes aron maggamit ang P3 nga flagdown rate ug 31 sentabos (Talk 'N Text), 43 sentabos (Smart) ug 25 sentabos (Red Mobile) sa matag mosunod nga pulso;

·        Ang Globe nipahamtang sab og prefixes ug flagdown rates alang sa 10 segundos gikan sa Lunes hangtod Sabado ug 5 segundos sa Dominggo;

·        Niadtong Disyembre 9, ang NTC nimando sa Smart ug Globe paghunong sa ilang karaang billing system, paghimo sa per pulse nga maoy default system sa ilang networks aron di na mahasol ug maglibog ang mga konsumidor sa prefixes ug pag-refund sa mga konsumidor;

·        Tungod sa padayong pagsupak sa telcos, ang NTC nihulga pagkanselar sa ilang mga prangkisa;

Apan ang Smart ug Globe nidangop sa hukmanan (bisan sa ilang nahauna nga pasalig sa Kongreso nga di sila mokiha pagsupak sa bag-ong billing system) ug nilampos pagkumbinser sa CA nga nalapas sa NTC ang ilang mga katungod ug nakakuha og temporary restraining order (TRO).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 21, 2010

              Huwaw sa Batalyon

 

       Tulo mi ka tuig nga nagpuyo sa isla nga gitawag og Batalyon.  Sakop sa lungsod sa Mandug, sa Davao del Sur.  Nabantog ang Mandug nga usa sa mga tagoanan sa mga rebeldeng Muslim ug mga komunista.  Apan ang Batalyon naila nga lubnganan sa daghang mga sundawong Hapones sa ikaduhang gubat sa kalibotan.  Matag tuig, modagsa ang mga Hapones sa Batalyon aron paghandom sa ilang mga minahal sa kinabuhi.

       Ang Batalyon gilikosan sa bangis nga suba nga mosangko sa Bangkerohan sa Dakbayan sa Davao.  Sa pikas tampi sa sapa nahimutang ang lapad nga kasagingan.  Nga nakontrobersiyal tungod sa kusganong protesta batok sa padayong paggamit sa mga ayroplano pagpasirit sa makahilong kemikal.

-o0o-

       Didto sa Batalyon ko unang nakabatyag sa grabeng kanihit sa tubig.  Ang among gisaligan sa inadlawng panginahanglan sa tubig mao ang uwan.  Nahimutang sa luyo sa among bay ang dakong tangke.  Nga maoy nisawod sa uwan gikan sa higanteng mga sandayong nga gibitay sa ngilit ug palibot sa among atop.

       Apan dunay mga buwan sa tuig nga nihit ang uwan.  O wa gyoy uwan.  Maong napugos mi pagpangita og laing tinubdan sa tubig.  Ang mga molupyo nitultol na lang paghakot sa ilang mga labhanan sa daplin sa sapa.  Mas lisod ang pagpangita og tubig nga mainom.  Ug alang sa inadlaw nga pagpanluto sa pagkaon.

-o0o-

       Di mahimong magkawos lang mi sa sapa.  Kinahanglan pa mi nga magkawot sa bas duha ka dupa gikan sa tampi sa sapa.  Igo ang gilapdon ug gilawumon nga makapuno og usa ka balde.  Abtan una og pila ka gutlo una mapuno ang lungag sa hinay nga tubod sa tubig gikan sa sapa.

       Kon mapuno na, sugdan namo og kabo ang tubig ngadto sa balde.  Apan kinahanglan nga maghinay mi aron nga di matumpag ang lungag ug di malubog ang tubig.  Bisan sa among pag-amping, masagolan gyod gihapon og bas ang tubig busa kinahanglan na sab namong salaon sa di pa imnon.

-o0o-

       Ang labing lisod nga tahas mao ang paghakot sa balde nga puno sa tubig ngadto sa among bay.  Nga nahimutang pila ka kilometro gikan sa sapa.  Kinahanglan mi nga maghunung-hunong sa makadaghan aron pagpahuway taliwa sa naglingiting nga kainit sa adlaw.  Kinahanglan nga maghinay og lakaw aron nga di mapangka ang balde sa among bagtak.  Apan di gyod kalikayan nga mausik ang tubig ug himabaw na lang ang nahibilin sa balde.

       Mao nga dihang nipasidaan ang MCWD sa nag-ung-ong nga kanihit sa tubig sa niaging semana, wa ko mabalaka.  Bisan dihang naputol ang serbisyo sa MCWD human sa bagyong Ruping niadtong 1990, akoy labing andam sa sibyaanan nga among gitrabahoan pagpangita og alternatibong kaligoanan ug labhanan.  Salamat sa abunda nakong kasinatian sa huwaw sa Batalyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 20, 2010

                        Halin sa kahakog

 

            Sa di pa modangop ang mga magpapatigayon sa ilang naandan nga postura sa pagsalikway sa giawhag sa mga mamumuo nga usbaw sa suholan, angay nilang lingion giunsa pagpakigbatok sa nagkalainlaing kanasuran ang kalibotang krisis sa panalapi.  Ang Estados Unidos ug ang kanasuran sa Uropa ug Asya nagkauyon nga kabatokan ang krisis kon:

·        Makasugakod ang mga magpapatigayon sa krisis kon magpadayon nga mahalin ang ilang mga baligya;

·        Makalahutay lang ang ilang halin kon madasig ang mga konsumidor sa padayon nga pagpamalit;

·        Makapadayon lang ang mga konsumidor sa pagpamalit kon duna silay kuwarta; ug

·        Makahunahuna lang og pamalit ang mga konsumidor kansang kinitaan nitibugsok pag-ayo kon abunohan sa kagamhanan ang ilang panudlanan.

                        -o0o-

            Ang mga magpapatigayon ra nga di kakita lapas sa tumoy sa ilang ilong ang padayon nga mangugat sa paghupot sa kupungkupong nga pagtuo nga ila pang nasunod ni Mampor.  Ang moisip sa bisan unsang usbaw sa suholan nga morang sangla nga kinahananglang likayan kutob sa mahimo way kalainan sa mga linalang nga gilawalawaan nang panghunahuna kay nagpaugat pagpabilin sa ngitngit nga langob sa kaburong nga ilang nahimutangan.

            Kon wa pa silang kasabot hangtod karon, niang katin-awan nganong ang pag-insistir sa ubos nga suholan maoy labing kinaham nga sangkap sa ilang pagtubok:  Tungod sa ubos nga suholan, ang mga kawani way ikapalit sa ilang inadlawng panginahanglan; nga mosangpot sa pagtidlom sa halin sa mga magpapatigayon; nga mosangpot sa pagkapurdoy sa ilang patigayon.

                        -o0o-

            Laing kinaham nga argumento sa hakog nga mga magpapatigayon:  Di makiangayon ang pagpausbaw sa suholan kay makaapil og pahimus ang mga kawani nga taspokan ug di takos ug busa di angayan nga gantihan.  Di atraso sa takos ug kugihan nga mga kawani ang katapolan sa ilang kaubanan.  Hinunoa, ang pagpabilin sa trabaho sa mga di takos, bisan sa ilang kataspokan, binuhatan sa nagpabaya nga management.

            Makiangayon nga gimbuhaton sa management ang pagsilot sa nagpabadlong nga mga kawani, di ang pagduhig sa mga nagtinarung sa ilang trabaho.

                        -o0o-

            Mas maayo tingali nga sa di pa mangugat pagbalikas sa bisan unsang usbaw sa suholan, sublion ug ila-ilahon una sa mga magpapatigayon angmga konsumidor sa ilang mga produkto ug serbisyo.  Di ba ang sektor ra sab sa mga mamumuo ang labing dako nilang merkado?  Di ang dagkong mga magpapatigayon nga pila ra ka buok.  Ni ang mga milyonaryo nga mas nihit pa.

            Kon gusto silang langawon ang ilang mga baligya, angayng paningkamotan nga magpabilin sa labing ubos nga ang-ang ang suholan sa mga mamumuo.  Kon gusto silang mahalin ang ilang mga baligya ug mas molambo pa ang ilang mga patigayon, angay nga hatagan sa ilang makiangayon nga bahin sa bunga sa produksiyon ang mga anak sa singot.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 19, 2010

                        Lagda sa propaganda

 

            Kon piliunon ka, o dumadapig sa usa ka piliunon, sa umaabot nga piniliay sa Mayo 10, nga gihasolan sa kadaghan ug kakuti sa mga panginahanglan sa di pa masibya ang imong propaganda sa radyo ug telebisyon, o mapatik sa pamantalaan, palihug ayaw tulisoka, labaw nang ayaw ikiha, ang media organizations.  Kay igo lang sila nga nipatuman sa mas daghan ug mas kuti nga mga panginahanglan nga gitakda sa Comelec.

            Wa sab kay sukaranan nga magbagulbol.  Kay ang daghan ug kuti nga mga panginahanglan giumol sa Comelec niadto pang 2001, siyam ka tuig nang nilabay, pinasikad sa mas karaan nga Fair Elections Act.  Gawas lang kon nagmingaw ang imong kandidatura o sa imong gilabanan nga piliunon.  Ug desperado nga nagkinahanglan og bisan unsang kontrobersiya.

                        -o0o-

            Niang mga panginahanglan nga gilista sa Section 14 sa Implementing Rules and Regulations sa Fair Elections Act nga, gusto nila o sa dili, kinahanglan gyod nga ipatuman sa mga sibyaanan ug mga pamantalaan:

·        Ang election propaganda kinahanglan nga maglakip sa duha ka linya—(1) "kining political advertisement gibayran alang ni..." nga sundan sa tinuod nga ngan ug pinuy-anan sa piliunon o partido nga gipahinungdan sa pagsibya o pagpatik sa election propaganda ug (2) "kining political advertisement gibayran ni..." nga sundan sa tinuod nga ngan ug pinuy-anan sa nagbayad;

·        Kon ang election propaganda hinatag nga libre sa sibyaanan o pamantalaan, ilhon sa mga pung "gisibya o gipatik nga libre" sundan sa tinuod nga ngan ug pinuy-anan sa naghatag;

·        Ang advertisements nga hinatag ngadto sa piliunon o partido kinahanglan nga patabanan og "written acceptance" sa piliunon o partido nga isukip sa advertising contract; ug

·        Kinahanglan nga hatagan ang Comelec og kopya sa tanang advertising contracts sud sa lima ka adlaw human mapirmahan sa donor, sa piliunon o sa representante sa partido.

                        -o0o-

            Kon tuohan ang pangangkon sa Comelec, ang tuyo sa daghan ug kuti nga mga lagda di ang paglisudlisod sa mga piliunon ug sa ilang mga dumadapig.  Kon dili ang paghimong mas sayon sa pagpatuman sa limitasyon sa gasto.  Kon kinahanglan gyod nga dunay magbagulbol, mas may sukaranan ang media organizations.  Kay gawas nga naduhig sa mas daghan ug mas kuti nga mga panginahanglan, gipugos pa gyod paghatag og 30% nga diskuwento ngadto sa mga politiko.

            Ang labing dakong pabor iya sa Comelec.  Kay kon motuman lang gyod sa ilang gimbuhaton mas sayon nang makasubay sa kinatibuk-ang gasto sa piliunon o sa partido.  Apan ang mas dako untang katuyoan—ang paghimong mas patas sa election propaganda sa adunahan ug kabos nga mga piliunon—napukan nang daan.  Dihang ang orihinal nga limitasyon sa propaganda alang sa tanang sibyaanan ilang gipilupilo og makadaghan alang na sa matag sibyaanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 18, 2010

                        Duda sa automation

 

            Nakugang ko sa kadaghan sa mga nanagan pagka presidente nga nagduda pa sa automation sa piniliay karong Mayo.  Ang bugtong uyon, si Senador Richard Gordon, di pa gyod maihap kay maoy nangamahan sa balaodnon sa automation.  Kadudahan ba gyod diay ang katakos sa Comelec pagpahigayon sa labing unang automated nga nasudnong piniliay sa kasaysayan?  Kadudahan ba gyod diay ang kaligdong sa paggamit sa PCOS (precinct count optical scan) machines pag-ihap sa mga boto?

            O hiktin lang gyod og panglantaw ang mga kandidato pagka presidente?  Nga bisan sa ilang gisaad nga dagkong kausaban sila mismo di andam sa pagtahan unsay naandan.  Bahala na kon ang manumanong piniliay nahimong dakong balikas sa atong demokrasya.

                        -o0o-

            Ang kamakiangayon sa ilang pagduda sa automation, o kakuwang og sukaranan, masihag sa mosunod nilang mga argumento:

·        Kon unsa ka hi-tech ang PCOS, labaw pang hi-tech ang pagpanikas sa mga politiko;

·        Mahimong kasaligan ang teknolohiya sa automation apan ang moduma sa piniliay mao ra gihapong mga nawonga sa Comelec nga gibantog nga labihang tikasana;

·        Mas maayo na lang ang panikas sa manumano nga piniliay kay may kahigayonan pa nga makit-an, mas grabe ang tikas sa automation kay ang maniobra mahitabo sud sa makina, sa labing ngitngit nga bahin sa mga kable sa computers, nga di malili sa nagpakabana nga katawhan, gawas lang sa mga nagpasiugda.

                        -o0o-

            Kon wa pa mong kabantay, ang kasagaran sa mga argumento batok sa automation hinulbot lang gikan sa tumoy sa buhok sa mga nisupak.  Nga wa magtagad pagtuon unsa kakasaligan ang teknolohiya ug unsa kakatuohan ang mga pasidaan nga mahimo rang lubagon sa jammers o hackers, nga mahimong wa lay lingaw, o sinuholan gyod sa mga tikasan.

            Mao diay tingali nga inay maglumba pagsusi sa source code nga gigamit sa PCOS machines, dihang gibutyag sa Comelec ngadto sa politikanhong mga partido sa wa pa itugyan sa pagtipig sa Bangko Sentral ng Pilipinas, ang bugtong nagpada og representante mao ra ang Liberal Party.  Kansang kandidato pagka presidente utrong way bilib sa automation.

                        -o0o-

            Tungod sa ilang higanteng pasundayag sa pagduda, ang minilyon ka mga dumadapig sa mga nanagan pagka presidente tino nga matakdan sab.  Ug may sukaranan sila.  Kay ang labing uwahing salida sa Comelec di makapadasig sa pagsalig sa ilang katakos pagduma sa makasaysayanong piniliay.

            Ang ka wa pay klaro asa ipahimutang ang data center nga modawat sa sangpotanan sa piniliay mao lay labing uwahing timaan sa di pa kaandam sa Comelec ug Smartmatic-TIM.  Apan may igo pang panahon pagtapak sa haw-ang.  Ang mga nagduda sa automation di kinahanglan nga motunglo dayon ini.  Ang mga nisagop na sa automation labaw pa nga di angayan nga mohunong na pagpangutana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 17, 2010

                        Bugti sa OFWs

 

            Sa makausa pa, naluwas na sab sa overseas Filipino workers (OFWs) ang ekonomiya sa Pilipinas.  P798 bilyones ang ilang napada sa ilang mga kapamilya sa tibuok tuig 2009.  Sa kataposang ihap, niabot na og siyam ka milyon ka OFWs ang nanimpad sa nagkalainlaing kanasuran sa kalibotan.

            Mas dako ang ilang natigom kon itandi sa P755 bilyones niadtong 2008.  Kay mas taas ang kalidad sa ilang mga trabaho ug mas dagko ang ilang suholan kon itandi sa nangaging katuigan.  Taas hinuon kaayo ang presyo nga gibayran sa nasud ug sa katawhan.  Bugti sa dakong tampo sa OFWs, nahikawan ta sa pangalagad sa labing takos nga mga mananambal, inhinyero ug magtutudlo.

                        -o0o-

            Angayng manlipaghong sa kauwaw ang mga pamunoan nilang Pres. Arroyo ug sa ubang mga pangu.  Kay ang labing makahuloganon nga nabawos nila sa OFWs mao ang pag-ulug-ulog nga sila ang bag-ong mga bayani sa nasud.  Nakapait kay wa pay usa sa mga nangambisyon nga mamahimong sunod nga presidente nga nakatakda og tukmang mga lakang unsaon pagtabang ang OFWs:

·        Kutob ba lang sa pagplite nila pabalik kon daugdaugon sa langyawng mga agawon?;

·        Unsaon man pagpalig-on ang pagpanalipod sa OFWs bisan sa labing kuyawng trabahoanan?; o

·        Unsaon pagmugna og makiangayong kahigayonan sa trabaho aron di na mapugos ang OFWs pagbiya sa ilang pamilya aron pagsungasong sa langyawng kabaybayonan?

                        -o0o-

            Sa kasamtangan, angayng tutokan sa hingtungdan nga mga buhatan sa kagamhanan ang mosunod nga batakan nga mga suliran nga nahiagoman sa OFWs:

·        Ang pag-usab-usab sa mga kontrata nga ilang gipirmahan nga mas gamay ra ang suholan ug benepisyo nga aktuwal nga nadawat kay sa gisaad nila, gawas nga lahi ra kaayo ang posisyon nga aktuwal nga nasudlan, gidawat isip inhinyero apan panday diay ang trabaho; ug

·        Bisan sa mga nasud nga higpit nga gidili ang placement fees, gikolektahan ang mga aplikante og bisan unsa na lang nga bayranan nga gilain lang ang ngan, nga kinahanglan silang mangutang og dako una makalarga.

                        -o0o-

            Laing dakong buslot sa pagbaratilyo sa OFWs ngadto sa nagkalainlaing kanasuran, nga sama sa naandan nataligam-an sa kagamhanan, mao ang pait nga mga implikasyon sa pagkabungkag sa mga pamilya.  Kinsa man intawon ang moatiman sa mga bata kansang inahan ug amahan pulos OFWs?

            Ang tubag sa kagamhanan?  Gidapit ang OFWs ug ilang mga kapamilya kausa matag tuig aron hatagan og libreng pagkaon ug kahigayonan nga makaapil sa bola alang sa pipila ka premyo.  Matag karon ug unya, ipaubos nila ang mga kapamilya sa OFWs og livelihood skills training sa way pagsusi haom ba sa ilang katakos o maggamit ba sa tinuod nga panginabuhi.  Kon matsambahan, matanyagan sila og pahuwam nga kapahimuslan lang kon matuman ang makalilisang nga sapaw-sapaw nga mga panginahanglan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 16, 2010

                        Way kinutobang dugo

 

            Daghang salamat sa gatosan ka mga Sugbuanon nga, sa makausa pa, wa magmakuli paghatag sa gasa sa kinabuhi.  Tulo na ka hugna sa Kapamilya Blood Donation Campaign ang nalusad sa unang duha ka buwan ning bag-ong tuig.  Mas gihingusgan pa ang mga paningkamot paghipos og dugo karong tuiga tungod sa dakong kanihit nga nahiagoman sa mga pasyente sa publiko ug pribadong mga tambalanan.

            Luwas ang paghatag og dugo kausa matag tulo ka buwan.  Ang usa ka bag sa dugo makaluwas og hangtod tulo ka kinabuhi.  Apil sa labing matabangan mao ang mga biktima sa dengue, mga krimen ug mga aksidente sa kadalanan.

                        -o0o-

            Dul-an na sa usa ka libo ka mga Sugbuanon ang nakahatag og dugo sa mosunod nga venues sa Kapamilya Blood Donation Campaign:

·        138 ka bags sa dugo ang natigom sa bloodletting sa Robinson's Fuente uban sa Regional Blood Coordinating Council (RBCC) niadtong Enero 23;

·        157 ka bags sa dugo ang natigom sa Metro Gaisano Colon uban sa Philippine National Red Cross (PNRC) ug Rotary Club niadtong Pebrero 6;

·        71 ka bags sa dugo ang natigom sa Asian College of Technology (ACT) uban sa Cebu City Medical Center (CCMC) ug Rotary Club niadtong Pebrero 6;

·        16 ka bags sa dugo ang natigom sa San Roque Parish uban sa Regional Blood Center (RBC) ug Bantay Bata 163 niadtong Pebrero 6;

·        163 ka bags sa dugo sa Super Metro uban sa RBCC niadtong Pebrero 6; ug

·        175 ka bags sa dugo ang natigom sa Chong Hua Hospital niadtong Pebrero 13.

 

                        -o0o-

            Matag buwan na ang Kapamilya Blood Donation Campaign aron nga ang di makaapil sa dinungan nga kalihokan matag tulo ka buwan makapili og laing petsa nga mas sayon alang nila.  Naglaom sab mi nga mas mapalapdan pa ang kalihokan ngadto sa kalungsoran sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa Kabisay-an ug Mindanao.

            Nanghinaot mi nga ang blood donors motabang pagkumbinser sa ilang mga kapamilya ug mga higala:  Nga way sakit ug di makapaluya ang paghatag og dugo ug di mahubit sa pung ang kahingpit sa kalipay ug katagbawan kon makatanyag og gasa sa kinabuhi.

                        -o0o-

            Pormal nga gilusad ang Kapamilya Relief Campaign alang sa mga biktima sa sunog sa Dakbayan sa Lapulapu.  May natigom na mi nga igong hinabang alang sa mga biktima sa nahaunang sunog sa Dakbayan sa Talisay ug mahimong maapud-apod na karong semanaha.

            Daghan na ming natigom nga mga sinina.  Ang labing gikinahanglan sa mga biktima sa labing uwahing sunog mao ang bugas, pagkaon ug mga tambal, labi na alang sa mga bata ug mga hamtong.  Palihug ihatod ang imong hinabang sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue City.  Daghang salamat daan, Kapamilya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com